Yeni İnformasiya texnologiyalari

3. Şəbəkə informasiya texnologiyaları

1960-cı illərdə ilk hesablama şəbəkələri meydana gəlmişdir. Məhz bu vaxtdan EHM-da əlaqə texnikası vasitəsilə informasiyanın yığımı, saxlanılması, ötürülməsi və emalı texnologiyalarını biləşdirən şəbəkə informasiya texnologiyaları yaradılır.

Şəbəkə (Network) - əlaqə xəttləri ilə biri-biri ilə bağlı olan obyektlərin interaktiv toplusudur.

Kommunikasiya şəbəkəsi – məhsuıun yaradılması, dəyişdirilməsi, saxlanılması və istehlakı funksiyalarını yerinə yetirən obyektlər sistemi və şəbəkə daxilində bu məhsulu ötürən xəttlərdir.

İnformasiya şəbəkəsi – kommunikasiya şəbəkəsidirdir ki, burada informasiya yaradılma, saxlanılma, emal və istifadə məhsulu kimi çıxış edir.

Qeyd edək ki, istifadə sahəsinə görə lokal, regional (territorial) və qlobal şəbəkələr seçilir.

Lokal hesablama şəbəkələri və ya LAN (Local Area Network) kiçik ərazidə məhdud sayda kompüterlərin qarşılıqlı əlaqəsini təmin edirlər.

Territorial şəbəkələr (Wide Area Network, WAN) – müxtəlif coğrafi əraziləri əhatə edən şəbəkələrdir.

Adətən onları ərazi prinsipinə görə regional bə qlobal şəbəkələrə bölürlər.

Regional şəbəkələr şəhərin, vilayətin və s. inzibati hissəsini, bundan başqa bir neçə şəhərdə və ya şəhərin bir neçə rayonunda və s. yerləşən istehsalat və digər təşkilatları əhatə edirlər. Bunun üçün regional şəbəkələri bəzən MAN (Metropolitan Area Network) adlandırırlar. Regional şəbəkələrə korporasiyaya daxil olan bir və ya bir neçə binanı birləşdirən korporativ şəbəkələr (təşkilat miqyasında şəbəkələr) də aiddir. Onlar paylanılmış informasiya rxitektura ilə mürəkkəb informasiya sistemləri (infosistemləri) təşkil edirlər.

Korporativ informasiya sisteminə (KİS) İmtranet də aiddir. Bu texnologiya daxili istifadəçi və xarici istehlalçı (bunlar kimi eyni bir insan çıxış edə bilər) üçün bir vahid nəzərdə tutur. Öz təşkilatı üçün o daxili istifadəçidir, kənar kompaniya üçün isə xarici istehlakçıdır. Bu metod təşkilatın öz filialları ilə işində və ya müxtəlif korporasiyalarda istifadə üçün əlverişlidir.

Qlobal hesablama şəbəkəsi (Wide Area Network, WAN) – coğrafi cəhətdən bir-birindən uzaqlaşdırılan və bir-biri ilə verilənlərin ötürülməsi kommunikasiya kanalları və xüsusi proqram təminatı vasitəsilə qarşılıqlı əlaqədə olan kompüterlər (host- düyünləri) çoxluğudur. Host-kompüterlər – qüvvətli çoxistifadəçili hesablama sistemləri (serverləri), bundan başqa kommunikasiya düyünlərin funksiyalarını yerinə yetirən xüsusi kompüterlərdir. Fərdi kmpüterlərin istifadəçiləri öz kompüterlərini belə şəbəkənin əsas düyünlərini birləşdirəndən sonra onun abonentləri olurlar.

İnternat – müxtəlif məsələləri yerinə yetirən və müxtəlif təyinatlı şəbəkələrin böyük sayından ibarət olat qlobal hesablama şəbəkəsidir. İnternet inteqrə olunmuş informasiya şəbəkəsini (infoşəbəkəni), yəni altşəbəkələr adlanan müxtəlif ölkələrdə qarşılıqlı əlaqədə olan informasiya şəbəkələrinin toplusunu təşkil edir.

İnformasiya şəbəkələrində idarəedən sistemlər server adlanır. “Server” termini altında (ing. “server” – xidmət göstərən prosessor, xidmət düyünləri) şəbəkəyə qoşulmuş kifayət qədər qüvvətli və ümumi istifadənin müəyyən resurslarına malik olan, bundan başqa bir neçə kompüterləri lokal və qlobal informasiya şəbəkələrinə birləşdirən hesablama maşınını başa düşürlər. Server ilə şəbəkə düyünü host (ing. “host” – sahib) adlandırılır. Adətən onlar İnternetin provayderi olurlar.

Serverlər adətən şəbəkədə inzibati idarəetmə funksiyalarını yerinə yetirirlər və bu zaman sistemin administratorları adlandırılırlar. Onların iş dairəsinə sistemin işləmə qabiliyyətinin yoxlanılması (kanalların, kompüterlərin, proqramların və s.), nasazlıqların, sanksiya olunmamış girişlərin aşkara çıxardılması, şəbəkənin işinin uçotu, onun iş haqqında hesabatların hazırlanması və istifadəçilərə şəbəəkənin resursları haqqında informasiyanın təqdim olunması daxildir.