Yengil sanoat texnologiyalari kafedrasi «amaliy antrapologiya asoslari»

Ishni bajarish uchun kerakli asbob uskunalar: plakatlar, оdamning tashqi ko’rininshini maketlari, rasmlari, santimetrli lenta.

Nazariy qism

ODAM TANASI TASHQI SHAKLINING ASOSIY MORFOLOGIK BELGILARI
Odam tanasi tashqi shaklining asosiy morfologik belgilariga total yoki umumiy belgilar, mutanosibliklar, qad-qomat belgilari kiradi.
Tanadagi har qanday morfologik belgilar o'zgaruvchandir. Bu belgilarning shakli, o'zgaruvchanlik darajasi turlicha boiadi va turlicha omillar — odam yoshi, jinsi, ijtimoiy muhit va orga-nizmning biokimyoviy xususiyatlari ta'siri ostida aniqlanadi. Masalan, tana tuzilishi va mutanosibligi odamning yoshiga va jinsiga bogiiq. Tana tuzilishi esa organizmning biokimyoviy xu-susiyatlariga bogiiq boiadi.
Odamning yoshi haqida tushuncha
Odamning hayot jarayoni bir necha bosqichlardan, bosh-qacha qilib aytganda yoshdan iborat.
Xronologik (kalendar yoki passport) yosh va morfologik yoki biologik yosh mavjud. Passport yoshi inson tug'ilgan vaqtidan to umrining oxirigacha boigan vaqtni o'z ichiga oladi.
Morfologik (biologik) yosh organizmdagi biologik o'zga-rishlarga bogiiq boiib, bir necha bosqichdan iborat. Yosh davr-larining davom etishi 2-jadvalda ko'rsatilgan.
Jadval bo'yicha yosh davrining davom etishi turlichadir.
1. Chaqaloqlarda (1—10 kungacha) va emadigan bolalarning (10 kundan 1 yoshgacha) har ikki jinsi bo'yicha oicham belgi­lari va rivojlanish jarayoni bir xilda kechadi.
2. Ilk bolalik davri ikki jins vakillarida ham bir yoshdan ikki yoshgacha davom etib, ular bir xilda rivojlanadi.
3. Bolalikning birinchi va ikkinchi davrida jinsiga qarab turli o'zgarishlar paydo boiadi. Bolalikning birinchi davri 3—7 yosh­gacha boiib, qiz va o'g'il bolalarda bo'y uzunligi va aylana oichamlari bir xil boiadi. Bolalikning ikkinchi davri o'g'il bola yosh davrlarining morfologik tavsiflanishi larda 8-12 yoshgacha, qizlarda 8-11 yoshgacha davom etadi. Bu davrda qiz bolalar o'g'il bolalarga nisbatan tezroq rivojlanadilar va yil davomida 2-4 sm bo'yiga o'sadilar.

Yosh davri	Yosh davrining davom etishi
	Erkaklar	Ayollar
Chaqaloq (yangi tug'ilgan)	1-10 kun	1-10 kun
Emadigan bolalar	10 kun — 1 yosh	10 kun — 1 yosh
Ilk bolalik	1—2 yosh	1—2 yosh
Bolalikning birinchi davri	3—7 yosh	3—7 yosh
Bolalikning ikkinchi davri	8-12 yosh	8-11 yosh
O'smirlik davri	13-17 yosh	12-16 yosh
Yoshlik davri	18-21 yosh	17-20 yosh
O'rta yosh: Birinchi davr	22—35 yosh	21—35 yosh
Ikkinchi davr	36—60 yosh	36-55 yosh
Keksalik	61-75 yosh	56—75 yosh
Qarilik	76-90 yosh	76-90 yosh
Uzoa yashovchilar	90 yoshdan yuqori	90 yoshdan yuqori

4. O'smirlik davri qiz bolalarda 12-16 yoshgacha, o'g'il bolalarda 13-17 yoshgacha davom etadi. Bu davrda ikkala jins vakillarida katta o'zgarishlar bo'ladi. Qiz bolalarning ko'krak ay-lanasi, bo'yi o'sadi, tos suyaklari kengayadi. O'g'il bolalarning mushaklari rivojlanib, mo'ylov va soqollari chiqadi. Ikki jinsda ham yiHik bo'y o'sish o'lchamlari 6-8 smga yetadi. Bu davrda o'g'il bolalar qiz bolalardan tezroq o'sadilar.

5. Yoshlik davri qiz bolalarda 17-20 yoshgacha, o'g'il bola­larda 18-21 yoshgacha bo'lib, bu davrda ikkala jins vakillarida yillik bo'y o'sishi tezlashib boradi va 20-21 yoshda to'xtaydi.
6. O'rta yosh birinchi va ikkinchi davrlarga bo'linadi. Birin­chi davr ayollarda 21-35 yoshgacha, erkaklarda 22-35 yosh-
gacha davom etadi va bu yoshda tana o'sishdan to'xtaydi. Ik­kinchi davr ayollarda 36-55 yoshgacha, erkaklarda 36-60 yosh­gacha davom etadi va bu davrning oxirida bo'y o'lchamlari kamaya boshlaydi.
7. Keksalik, qarilik va uzpq yashovchilar davrida organizm-ning umumiy evolutsiyasi boshlanadi.