Yengil sanoat jihozlarini

5.4. Detallarni tozalash va yuvish
Mashinabo‘laklargaajratilib, nazorat vata’mirlashgayuborishdanoidin 
detallari tozalanadi va zarur hollardayuviladi. Ta’mirlanadigan mashinalar- 
dan yechib olingan detallar chang va boshqa turli xil iflosliklar bilan qoplan- 
gan bo‘ladi. Bu iflosliklaming ba’zilari metalldanyasalgan detallar sirtlari 
bilan kimyoviy ravishda mustahkam yopishgan bo4adi (atmosfera korroziya- 
sidan hosil bo‘lgan zang va boshqalar), boshqalari esa zaif adsorbsionli 
kuchlar bilan (tolali, metalli, abraziv va boshqa zarralar) qoplangan boiadi. 
Birinchi turd^i iflosliklar kuchli organik va anorganik kislotalar bilan ishlov 
berib tozalanadi, shuningdek, elektrokimyoviy yoki ultratovushii ishlov berish 
yo‘ li bilan ham tozalanadi. Dddnchi turdagi iflosliklar havo purkab, bosim 
ostida 
SUV 
purkalib, cho‘tkalar, abrazivlar bilan ishlov berilib va boshqa 
mexanik usullarda tozalanadi.
КофизИ yirik gabaritli detallar (stanina, rama va boshqalar) dastagi 
va mexanizatsiyalashgan cho‘tkalaryordamida, shuningdek, qisilgan havoni 
purkash yoki iflosliklar maxsus sanoat chang yutgichlari bilan so‘rib olinib 
tozalanadi. Budetallardagi ichki rezbalaro‘tkirqinali, iImoqko‘rinishida 
qayirilgan latunli simlar yordamida tozalanadi.
Juda kichik detallar chang va boshqa iflosliklardan ba’zida qo‘l yor­
damida tozalanadi. Biroq bunday tozalashning sifati past, unga vaqt ko‘p 
sarflanadi va ishlab chiqarish xonalari ifloslanadi. Shuninguchun kichik de- 
tallami maxsus qurilmalardan, shuningdek, metalli aylanuvchi setkalardan 
foydalanib, maxsus xonalarda tozalash maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Po‘lat vacho‘yandan yasalgan detallar kam uglerodli po‘lat simlardan 
tayyorlangan metall cho‘tkalar yordamida tozalanadi, latundan yasalgan de­
tallar esa latun simlardan tayyorlangan cho‘tkalar yordamida tozalanadi. De- 
tallami chiqiqlardan, zaif zanglardan, shuningdek, yuvilgan so‘nggi iflos 
qoldiqiaridan tozalash uchun kapron va boshqa sintetik materiallar qo‘llanadi.
Hozirgi vaqtda detallarni elektromexanik usulda tozalash keng tarqal* 
gan bo‘lib, ushbujarayon mehnat unumdorligini 2-3 martaoshiradi. Bu 
maqsadda yuqori chastotali tokga ega bo‘ Igan elektrik j ilvirlash mashinasi 
ishlatiladi (16-rasm). Bu mashinada abraziv aylanao‘miga metall cho‘tka (1) 
o‘matilgan. Unga elektr toki transformator (4) dan kontaktli g‘ildirak (2) 
orqali yetkaziladi. Boshqa qutb transformatori (4) dan o‘tkazgich (5) bilan 
detal (6) qistirilgan qisqich orqali birlashtiriladi. Cho‘tka (1) jilvirlash mashi-

---

nasining elektryuritmasi (3) yordamida aylantiriladi. Tozalanayotgan detal 
sirtidan iflos uchqunlar cho‘tkaIammg mexanik ta’siri orqali qo‘zg‘atiladi, 
so‘ngra esa shu cho‘tka bilan tozalanadi.
ZanirboMganda, detallartozalanganidan so‘ng yuviladi. Ko‘p kor- 
xonalarda detallami kerosin bilan joivish keng tarqalgan. Lekib bunday 
yuvish xonalami ifloslantiradi vayong‘in chiqishxavfini tug‘diradi. Shiming 
uchun detallami yuvishni maxsus xonalarda o‘tkazish maqsadga muvofiq 
bo‘ladi.
16-rasm. Detallami tozalash qurilniasi
Iflosliklami issiq suv aralashmasi bilan yuvish usuli aizon va qulay hisob- 
lanadi. Panjarali (5) metallvannaga(l) ifloslangandetallarjoylashtiriladi 
(17-rasm, b). Panjara ostida elektr isitish elementlari (4) уоЙ aralashmani 
isitish uchun bug‘ quvurijoylashtirilgan.
Vannadagj detallarcho‘tkalar bilan tozalanadi. Yuvishjarayonini tezlash- 
tirish udiun elektr yuritmasidan harakat oladigan kichik nasos o‘matidi mumkia 
Nasos(3) quvur (2) orqali aralashmani brandspayt (6) shlangigauzatib beradi. 
Vannaustidatortuvchi zont (7) o‘matilganboMib, bu zont quvuri orqali bug' 
atmosferagachiqaribyuboriladi. Brand^^quvuridandiiqaiigan suv aralash­
masi yo‘naIishi detallargayo‘naltiriladi vaulami yuvish tezlashadi.
PoMat va cho‘yandan yasalgan detallami yuvish uchun vannaga kukunli 
aralashma solinadi. Bu aralashma quyidagi ta ^ b d a boMishi mumkin: natriy 
lOg/1, kalsiylashtirilgan soda 7,5 g/1, fosforli natriy 13 g/1, sovun2g/l. 
Aralashma harorati 70-80 
bo‘ lishi kerak. Boshqa eritmalardan tayyor- 
langan detallami yuvish uchun aralashma tarkibi va I litr suvdagi uning 
miqdori o‘^artiriladi.

---

Detallar kukun aralashmasi bilan yuvilganidan so‘ng korroziyaning 
oldini olish va ulardan kukun qoldiqlarini tozalash uchun xuddi shimday 
vannada issiq suv bilan yuviladi. Detallar nisbatan yuqori haroratda yuvila- 
di, shuning uchun yuvilgan detallaming o‘zi tez quriydi.
I>tallamiyuvikiusullark^yambiributD2alan^^otgande(alsirtlarig3 aralash- 
ma bilan bug‘ biigalikdabosimostidapurkaladi.'Vljvi^mii^bundayusuli sirtlari 
katta boMgan detallami tnzalashdaqul^. Bir vaqining o‘zida 100 dan 1600 sm^ 
bo‘lgan yuza maydoni 5-30°Sdatozalanadi.Tozalananishsifetijudayuqori 
bo‘ladLTozalangansirtlamitakrorandiayqashyokiyuvishtalabetilni^di.
Hoziigi vaqtdadetal vauzellami tozala^mingultratovushli usuli kei^tar- 
qalmoqda. Bunday usul faqat tozalash sifati va samaradorligini oshirib qol- 
masdan, balki murakkab ko‘rinishdagi detallami yuvish imkonini ham beradi.
U ltratovu^ tozalash usuli quyidagicha amalga oshiriladi. Yuvish suyuq* 
ligida yuqori chastotali tebranishlar qo‘zg‘atiladi vabuning ta’sirida iflos- 
langan yuzaga mexanik ta’sir etuvchi kavitatsion sharchalar hosil bo‘ ladi. 
Bu paytda sodir bo‘ ladigan zarbali to‘ Iqinlar ifloslik va moy qatlamini buzadi 
va parallel ravishda iflosliklaming yuvish aralashmasi bilan kimyoviy hamkor- 
ligi sodir bo‘ladi. 17-rasmning “b” shaklida magnitokonstruksiyali 
o‘zgartirgich bilan ultratovushli tozalash vannasi chizmasi keltirilgaiL Quril- 
ma 1 -yuvish aralashmasi, 2-ultratovushli tebranishlar transformatori, 3-mag- 
nit konstruksiyali o‘zgartiigjchlar tuzilgan. Ultratovushli tozalash udiun varma- 
da yuvish suyuqligi sifatida kukunlaming suvl i 
aralashmasi, sintetik sirtaktivligini oshiradigan 
moddalar va organik aralashmalar ishlatiladi.
BaxtizhodisalarvaycsTg‘insodirbo‘lishining 
okliniolishudiunyuvishbo‘limidatexnikaxavfeiz- 
ligj qoidalarigaqat’ iy rioya qilish va yong‘in xavf- 
sizligigadoirtadbiiiaro‘tkazishtalabetiladi.
17-rasm. Yuvish vannalari. 
a-panjarali metall vanna; l-vanna,2-qu-
\ur,3-nasos,4-isitish elementlari,5-pan-
jara,6-brandspoyt, 7-tortnvchizont: b-mag-
nit konstruksiyali ultratovush yordamida
tozalash vannasi; b-1- yuvish aralashma­
si,2-transformator, 3-magnit konstruksiyali o'tkazgich.
79

---