Yelka kamari erkin suyaklar birlashuvi

YELKA KAMARI ERKIN SUYAKLAR BIRLASHUVI
Yelka suyagi (humerus) uzun naysimon suyaklar (15-rasm) turkumiga

kiradi. Unda tanasi (corpus humeri) va ikkita: yuqorigi (proksimal) va pastki

(distal) uchlari tafovut qilinadi. Uning yuqori uchida ichkariga va biroz orqaga

qaragan sharsimon boshchasi (caput humeri) bor. Uning chekkasidan uncha chuqur bo’lmagan egat-anatomik bo’yni (collum anatomicum) o’tadi. Bu egat boshchani tashqariroq joylashgan katta bo’rtiq (tuberculum majus) va undan oldinda joylashgan kichik bo’rtiqdan (tuberculum minus) ajratib turadi. Har bir bo’rtiqdan pastga qarab katta va kichik bo’rtiq qirralari (crista tuberculi majoris et minoris) ketadi. Bo’rtiqlar va qirralar o’rtasida bo’rtiqlararo egat (sulcus intertubercularis) bo’lib, unda yelka ikki boshli mushagi uzun boshining payi yotadi. Bo’rtiqlardan pastroqda hirurgik bo’yni (collum chirurgicum) joylashgan. Suyak tanasi yuqori qismida tsilindrsimon bo’lib, pastda uch qirrali. Bu qismida oldingi ichki yuza (facies anterior medialis), oldingi tashqi yuza (facies anterior lateralis) va orqa yuza (facies posterior) tafovut qilinadi. Suyakning orqa yuzasi ikkala oldingi yuzasidan ichki qirra (margo medialis) va tashqi qirra (margo lateralis) vositasida ajrab turadi. Suyak tanasining o’rtasidan yuqori qismida deltasimon mushak birikadigan bo’rtiq (tuberositas deltoideus) joylashgan. Deltasimon bo’rtiqdan pastda suyakning orqa yuzasida spiralsimon bilak nervi egati (sulcus nervi radialis) o’tadi.

Bu egat suyakning ichki qirrasidan boshlanib, uning orqa yuzasini aylanib o’tib tashqi qirrasida tugaydi. Yelka suyagining pastki uchi kengayib yelka suyagi do’ngini (condulus humeri) hosil qilib tugaydi. Uning ichki tomonida tirsak suyagi bilan birlashuvchi yelka suyagi g’altagi (trochlea humeri), tashqi tomonida esa bilak suyagi bilan birlashuvchi yelka boshchasi (capitulum humeri) bor. Old tomonda g’altak ustida tojsimon chuqurcha (fossa coronoidea), boshcha ustida kichikroq bilak suyagi boshchasi chuqurchasi (fossa radialis) joylashgan. Orqa tomonda g’altak ustida katta tirsak o’simtasi chuqurchasi (fossa olecrani) joylashgan. Yelka suyagi do’ngini ichki va tashqi tomonlarida ichki va tashqi o’simtalar (epicondulus medialis et lateralis) bor. Ichki o’imtaning orqa yuzasida tirsak nervi egati (sulcus nervi ulnaris) o’tadi. Yuqori tomonga ichki o’simta ichki o’simta qirrasi (crista supracondularis medialis) bo’lib, yelka suyagining ichki qirrasiga davom etadi.

Tashqi o’simta yuqoriga qarab tashqi o’simta qirrasinini (crista supracondularis

lateralis) hosil qilib, yelka suyagining tashqi qirrasiga o’tib ketadi.

Rentgenoanatomiyasi. Yelka suyagi o’ziga hos rentgenoanatomik

tuzilishga ega. Yelka suyagi boshchasining zich moddasi tashqi chegarasi aniq

sharsimon soya shaklida ko’rinadi va qisman kurak suyagi bo’g’im chuqurchasiga

qavatlanadi. Yelka boshchasi g’ovak moddasi mayda to’r shaklida tuzilgan. Katta

bo’rtiq bilan yelka suyagi boshchasi o’rtasida uncha katta bo’lmagan torayma

anatomik bo’yni aniqlanadi. Katta bo’rtiqdan pastroqda suyak tanasida hirurgik

bo’yni aniqlanadi. Bu yerda zich modda yupqalashib, g’ovak modda siyraklashgan

tarkibga ega bo’lib, zich moddaning g’ovak moddasiga o’tishi ro’y beradi.

Suyakning bir tarkibini boshqasiga o’tishi shu sohani qarshiligini kamaytiradi.

Yelka suyagi diafizi rentgenogrammasida zich modda qatlamlari o’rtasida

joylashgan suyak iligi kanali ko’rinadi. Yelka suyagining pastki uchi uchburchakli

prizma shaklida. Unda tashqi va ko’proq bilingan ichki o’simtalar ajratiladi.

G’altakni yuqorisida suyak tarkibida aniq chegarali tojsimon va tirsak chuqurlari

yorug’ligi bor. Yelka suyagi pastki uchi suyak to’qimasi mayda katakchali

tuzilishga ega. Suyak trabekulalari asosan ko’ndalang yo’nalgan bo’lib, zich

qatlami yupqa.

Yelka suyagining birinchi suyak nuqtasi homila hayotining 8-haftasida

uning diafizida paydo bo’ladi. Yangi tug’ilgan bola yelka suyagi (16-rasm)

nisbatan qisqa, uchlari katta. Suyak tanasini katta, kichik bo’rtiqlari va ularning

qirrasidan boshqa qismlari suyaklanib bo’lgan. Yelka suyagi boshi tog’aydan

iborat bo’lib, shakli yumaloq. Katta va kichik bo’rtiqlar tog’aydan iborat, o’zaro chuqur egat bilan ajragan. Distal uchi tog’aydan iborat bo’lib, uning relefi kattalar suyagiga o’xshaydi. Emizikli davrda suyak boshida yumaloq suyak nuqtasi, tanasida esa so’rilish markazi paydo bo’ladi. Erta bolalik davrida katta bo’rtiqda, deltasimon bo’rtiq va pastki uchida boshchasida, bolalikning birinchi davrida kichik bo’rtiq, tojsimon va bilak chuqurchalarida, ichki o’simtada suyak nuqtalari paydo bo’ladi.

Bolalikning birinchi davrida suyak o’sishi bilan birga uning relefi paydo

bo’ladi. Bolalikning ikkinchi davri oxirlarida yelka suyagi tanasini taraqqiyoti

tugab u kattalarnikiga o’hshab qoladi. Yuqori uchi tanasidan yupqa tog’ay qatlam

bilan ajragan. Bu davrda pastki uchida tashqi o’simta va g’altakda qo’shimcha

suyak nuqtalari paydo bo’ladi. O’smirlik davrida suyakning pastki epifizi tanasi

bilan suyaklanib qo’shiladi. Yuqori epifizi esa tanasi bilan 20-24 yoshda birikib, bir butun yelka suyagi hosil buladi.

Bilak suyaklari

Bilak sohasida ikkita uzun naysimon suyak: ichki tomonda joylashgan tirsak

suyagi harakat yo’nalishini aniqlasa, tashqi tomondagi bilak suyagi tayanch

vazifasini bajaradi. Bu suyaklarning taraqqiyoti ularning vazifasiga bevosita

bog'liq.

Tirsak suyagini (ulna) (17-rasm) yuqori uchi kengaygan bo’lib, yelka suyagi

g’altagi bilan birlashadigan g’altak o’ymasi (incisura trochlearis) bor. Bu o’yma

yuqori tomondan katta tirsak o’simtai (olecranon), pastdan kichikroq tojsimon

o’simta (processus coronoideus) bilan chegaralangan. Tojsimon o’simtaining

tashqi tomonida bilak suyagi boshi birlashadigan bilak o’ymasi (incisura radialis)

joylashgan. Old tomonda undan pastroqda tirsak suyagi bo’rtig’i (tuberositas

ulnae) bor. Tirsak suyagining tanasi uch qirrali. Unda uchta: orqa yuzasi (facies

posterior), oldingi yuzasi (facies anterior) va ichki yuzasi (facies medialis) tafovut

qilinadi. Bu yuzalarni o’zaro uchta: oldingi qirra (margo anterior), orqa qirra

(margo posterior), oldingi va orqa yuza o’rtasida joylashgan bilak suyagi tarafdagi

suyaklararo qirra (margo interossea) ajratib turadi. Suyakning pastki uchi

yuqorisiga nisbatan ingichkaroq bo’lib, tirsak boshchasi (caput ulnae) bilan

tugaydi. Suyak boshchasida bilak suyagi bilan birlashishi bo’g’im yuzasi

(circumferentia articularis) joylashgan.

Boshchaning pastki yuzasi yassi. Suyak boshchasining ichki tomonida

bigizsimon o’simta (processus styloideus) bor.

Tirsak suyagini birinchi suyak nuqtasi uning diafizida homila hayotining 8-

haftasida paydo bo’ladi.

Yangi tug’ilgan bola tirsak suyagi (18-rasm) asosi yuqoriga qaragan konus

shaklida, tanasi suyaklanib bo’lgan. Suyak yuzasi silliq bo’lib, suyaklararo qirra

yaxshi ko’rinadi. Suyak iligi bo’shlig’i yo’q. Suyakning yuqori uchi tog’aydan

iborat, tojsimon o’simta asosi qisman suyaklangan.

Pastki uchi ham tog’aydan iborat, bigizsimon o’simtasi yaxshi bilinmaydi.

Tirsak suyagining o’sishi emizikli davrda boshlanib, uch yoshda suyak iligi kanali

hosil bo’laboshlaydi. Bolalikning birinchi davrida suyak bo’yiga va eniga tekis

o’sib, suyak tanasi relefi aniqlashadi. Bu davr oxirida pastki uchida oval shaklidagi

suyak nuqtasi paydo bo’ladi. Bolalikning ikkinchi davrida tirsak suyagi bo’yiga

o’sadi. Suyak relefi aniq bilingan bo’lib, tojsimon o’simtasini uchidagi ingichka

tog’ay hoshiyadan tashqari qismlari suyaklanib bo’lgan. Uning hajmi eniga

kattalashgan. Davr oxirida g’altaksimon o’ymada qirra paydo bo’ladi. Pastki

uchidagi suyak nuqtasi o’sib suyak boshchasi va bigizsimon o’simtani qoplaydi.

Suyakning yuqori uchi tanasi bilan 16-17 yoshda, pastki uchi esa 20-24 yoshda

qo’shiladi.

Bilak suyagini (radius) (19 rasm) yuqorigi nisbatan kichik uchida bilak

suyagi boshchasi (caput radii) joulashgan. Boshchaning ust tomonida yelka suyagi

boshchasi bilan bo’g’im hosil qiladigan yassi bo’g’im chuqurchasi (fovea

articularis) bor. Boshchaning yon tomonida tirsak suyagi bilan bo’g’im hosil qiluvchi yuza (circumferetia articularis) joylashgan. Suyak boshchasi tanasidan toraygan bilak suyagi bo’yni (collum radii) vositasida ajrab turadi. Undan pastroqda mushak birikadigan bo’rtiq (tuberositas radii) joylashgan.

Bilak suyagi tanasi uch qirrali. Unda uchta: oldingi yuza (facies anterior),

orqa yuza (facies posterior) va tashqi yuza (facies lateralis) tafovut qilinadi. Bu

yuzalar o’zaro uchta: oldingi qirra (margo anterior), orqa qirra (margo posterior)

va tirsak suyagi tarafidagi suyaklararo qirra (margo interosseus) bilan ajralib

turadi. O’tkir suyaklararo qirra oldingi yuzani orqa yuzadan ajratib turadi. Bilak suyagini pastki uchi kengaygan. Uning ichki tomonida tirsak suyagi boshchasi bilan bo’g’im hosil qiladigan o’yma (incisura ulnaris), iashqi tomonida bigizsimon o’simta (processus styloideus) bor. Pastki uchining kaft usti yuzasi (facies articularis carpea) botiq bo’lib, kaft usti suyaklari bilan bo’g’im hosil qiladi.

Rentgenoanatomiyasi. Bilak suyaklarining tarkibi uzun naysimon suyaklar

tuzilishi hususiyatlariga ega. Ularning zich qatlami diafizning markazida tashqi

tomonda va suyak iligi kanali chetida joylashgan bo’lib, g’ovak modda suyak

epifizi va metafizlarida mayda katakchali tuzilishga ega. Suyaklararo qirrada zich

qatlam boshqa yuzalarga nisbatan qalin. Bilak suyagi diafizining metafizga o’tish

joyida zich moddaning yupqalashuvi va g’ovak moddaning siyraklashuvi

kuzatiladi. Bu o’tish sohasi bilak suyagi qarshiligi kamaygan qismi bo’lib, bu

yerda bilak suyagini ko’pincha sinishi kuzatiladi. Old to’g’ri rentgenogrammada

tirsak suyagi tojsimon o’simtasi tirsak suyagi tasviriga, tirsak o’simtasi soyasi esa

yelka suyagining pastki uchiga qavatlanadi. Orqa to’g’ri rentgenogrammada bilak

suyaklarining o’rta qismida ikkala suyakning qalinligi bir hil. Tirsak suyagi

yuqoriga qarab, bilak suyagi esa pastga qarab kengayadi.

Bilak suyagining birinchi suyak nuqtasi uning diafizida homila hayotining 8-

haftasida paydo bo’ladi. Yangi tug’ilgan bola bilak suyagi (20-rasm) nisbatan

qisqa bo’lib, uning uchlari yumaloq shaklda bo’ladi. Suyak tanasi suyaklanib

bo’lgan, yumaloq shaklga ega. Suyak iligi kanali yo’q. Suyakning yuqori uchi

tog’aydan iborat. Bo’yni yaxshi bilinmaydi. Pastki uchi tog’aydan iborat. Emizikli

davr ohirida suyakni pastki uchida uchburchak shakldagi suyak nuqtasi paydo

bo’ladi. Erta bolalik davrida suyak ikki marta kattalashadi va suyak iligi kanali

paydo bo’laboshlaydi.

Bolalikning birinchi davrida suyak bo’yiga tez o’sib, 7 yoshlarda suyak

tanasi uch qirrali shaklni oladi. Bu davrda yuqori uchida suyak boshchasi uchun

suyak nuqtasi paydo bo’lib, suyaklanish tanadan bilak bo’rtig’iga tarqaydi. Pastki

uchidagi suyak nuqtasi o’sib bigizsimon o’simta asosini egallaydi. Bolalikning

ikkinchi davrida suyak tez o’sadi va uning tanasi kattalarnikiga o’xshaydi. Suyak

boshchasi suyaklanib o’ziga hos shaklni oladi. Epifiz bilan metafiz o’rtasidagi

yupqa tog’ay qatlam ularni ajratib turadi.

Balog’at davrida epifizlarni suyaklanishi tugab, suyakning yuqori uchi tanasi

bilan 17-18 yoshda, pastki uchi esa 20-25 yoshda qo’shiladi.

Qo’l panjasi suyaklari

Qo’l panjasi skeleti kaft usti suyaklari, kaft suyaklari va qo’l panjasi

barmoqlari yoki barmoq falangalariga bo’linadi.

Kaft usti suyaklari (ossa carpea) (21-rasm) ikki qator joylashgan sakkizta

g’ovak suyaklardan iborat. Yuqori (proksimal) qatorda bosh barmoq tomondan

hisoblaganda qayiqsimon, yarimoysimon, uch qirrali, no’xatsimon suyaklar. Pastki

(distal) qatorda trapetsiya shaklidagi suyak, trapetsiyasimon suyak, boshchali

suyak va ilmoqli suyak lar bor.

Bu suyaklarning nomlari ularning shakliga mos keladi. Ularning yuzalarida

qo’shni suyaklar bilan birlashadigan bo’g’im yuzalari bor.

Qayiqsimon suyak (os scaphoideum) birinchi qatordagi eng katta suyak

Qabariq yuzasi bilak suyagini bo’g’im yuzasi bilan birlashadi. Kaftga qaragan

yuzasi botiq bo’lib, lateral chekkasi qayiqsimon suyak do’mbog'i (tuberculum

ossis scapoidei) hosil qiladi.

Yarimoysimon suyakni (os lunatum) ustki yuzasi qabariq bo’lib, bilak

suyagi bo’g’im yuzasi bilan birlashadi. Pastki yuzasi botiq bo’lib, boshchali suyak

bilan bo’g’im hosil qiladi.

Uch qirrali suyakning (os triquetrum) ustki yuzasi qavariq bo’lib, bilak

suyagi bo’g’im yuzasi bilan birlashadi. Tashqi yassi yuzasi no’hotsimon suyak

bilan birlashadi. No’hotsimon suyak (os pisiforme) kaft ustining eng kichik suyagi.

U qo’l panjasini bilak tomonga bukuvchi mushak payi ichida joylashgan

sesamasimon suyakdir. Proksimal qatorning uchta suyagi o’zining ustki yuzasi

bilan bilak suyaklariga qaragan ellipsimon bo’g’im yuzasini hosil qiladi.

Trapetsiya shaklidagi suyakda (os trapezium) I kaft suyagi asosi bilan

birlashadigan egarsimon bo’g’im yuzasi bor. Uning kaft yuzasida do’mbog'i

(tuberculum ossis trapezii) va egatcha bor.

Trapetsiyasimon suyak (os trapezoideum) kichkina bo’lib, shakl jihatidan

trapetsiyaga o’xshaydi.

Boshchali suyak (os capitatum) kaft usti suyaklari ichida eng kattasi. Uning

boshchasi (caput ossis capitati) yuqoriga va biroz tashqariga yo’nalgan.

Ilmoqli suyakda (os hamatum) kaft yuzasida ilmog’i (hamulus ossis

hamati) bor. Kaft usti suyaklarining pastki chekkasi esa nisbatan tekis. Kaft

ustining orqa yuzasi ko’tarilgan. Oldingi kaft yuzasi botiq bo’lib, kaft usti egati

(sulcus carpi) hosil qiladi.

Yangi tug’ilgan bola kaft usti suyaklari shakli o’xshasa ham, ular tog’aydan

Kaft usti suyaklarining suyak nuqtalari emizikli davrda boshchali suyakda

(2-oyda), ilmoqli suyakda (3-oyda), uch qirrali suyakda (3 yoshda), yarimoysimon

suyakda (4 yoshda), qayiqsimon suyakda (5 yoshda), trapetsiya shaklidagi va

trapetsiyasimon suyaklarda (5-6 yoshlarda) paydo bo'ladi. No’hatsimon suyakda

esa bolalikni ikkinchi davrida (7-12 yoshlarda) paydo bo'ladi.

Kaft suyaklari (ossa metacarpalia) beshta qisqa naysimon suyakdan iborat.

Har bir kaft suyagida asosi (basis), tanasi (corpus) va boshchasi (caput) tafovut

qilinadi. Kaft suyaklarining uchlari kattalashgan, tanasi uchburchakka o’xshash

shaklga ega. Ularning tanasini kaft tomoni biroz bukilgan, orqa tomoni esa

ko’tarilgan. Birinchi kaft suyagi (os metacarpale I) boshqalardan keng va qisqa.

Uning asosida egarsimon, qolgan kaft suyaklarida yassi bo’g’im yuzasi bor. II kaft

suyagi eng uzun. Kaft suyaklarining boshi sharsimon bo’lib, proksimal falangalar

bilan birlashadigan bo’rtib chiqqan bo’g’im yuzasi bor. I kaft suyagini boshchasi

boshqalarga nisbatan kichikroq. II-V kaft suyaklarini asosida bir-biri bilan

birlashishi uchun yon bo’g’im yuzalari bor.

Rentgenoanatomiyasi. Qo’l kafti suyaklari o’ziga xos rengenoanatomik

ko’rinish beradi. Kaft usti suyaklaridan (21-rasm) trapetsiya shaklidagi va

trapetsiyasimon suyaklarning soyasi bir-biriga qavatlanib noto’g’ri shakldagi

soyani hosil qiladi. No’xotsimon suyak soyasi uch qirrali suyak soyasiga

qavatlanadi, goho u bilan butunlay qo’shilib ketadi. Kaft va barmoq falangalari

suyaklari diafizida zich modda va suyak iligi kanali bilinadi. Suyak boshchasi

yupqa zich modda qatlami bilan qoplangan. Suyak asosining bo’g’im

chuqurchasida zich modda nisbatan qalin. Tirnoq falangasini distal uchida g’adir-

budir chekkali taqasimon tirnoq g’adir-budirligi bor. Kaft suyaklarining

suyaklanish nuqtalari ancha barvaqt paydo bo’ladi. II-IV kaft suyaklari diafizida

suyak nuqta homila hayotining 9-10 haftasida, I kaft suyagida esa 10-11 haftada

paydo bo’ladi. Epifizar suyak nuqtalari bola hayotining 3 yilida I kaft suyagi

asosida, II-V kaft suyaklarida esa boshchasida paydo bo’ladi. Suyaklarning

qarama-qarshi tomondagi tog’ay epifizlari suyak tanasidan suyaklanish

jarayonining tarqalishi hisobiga suyaklanadi. Kaft suyaklarini epifizlari tanasi bilan

16-20 yoshlarda qo’shiladi.

Qo’l panjasi barmoqlari

Qo’l panjasida yo’g’on va qisqa bosh barmoq (pollex), ko’rsatkich barmoq

(index), eng uzun o’rta barmoq (digitus medius), nomsiz barmoq (digitus

annularis) va jimjiloq (digitus minimus) tafovut qilinadi. Barmoq falangalari

(phalanges digitorum) qisqa naysimon suyakdan iborat. II-V barmoqlarda uchta

falanga: proksimal (phalanx proximalis), o’rta (phalanx media) va distal

(phalanx distalis) bor. Bosh barmoqda esa ikki: proksimal va distal falangalar bor.

Har bir falangada asosi (basis phalangis), tanasi (corpus phalangis) va boshi

(caput phalangis) tafovut qilinadi. Proksimal falangalarning asosida kaft suyaklari

bilan bo’g’im hosil qiluvchi chuqurcha bo’lsa, o’rta va distal falangalarda bo’g’im

yuzasi bor. Distal falangalarning uchlari yassilashib g’adir-budirlik (tuberositas

phalangis distalis) hosil qiladi.

Barmoq falangalari diafizida suyak nuqtasi homila hayotining 2 oyida distal,

3 oyning boshida proksimal, 3 oyning oxirida o’rta falangalarda paydo bo’ladi.

Epifizar suyak nuqtalari 2-3 yoshda barmoq falangalari asosida paydo bo’ladi.

Qarama-qarshi tomondagi tog’ay epifizlar suyak tanadan suyaklanish jarayonini

tarqalishi hisobiga suyaklanadi. Epifizlar tanasi bilan 18-20 yoshlarda qo’shilib

ketadi.