«Yangiyo‘l Poligraf Servise» Tashkent – 2017 A. S. Sagdullaev, V. A. Kosteckiy Áyyemgi dúnya tariyxí

eramızǵa shekemgi 327-jılı
Panjab
úlkesi aymaǵına bastırıp kiredi. Bul 
úlkede jaylasqan mámleketlerdiń húkimdarları 
basqınshılarǵa qattı qarsılıq kórsetedi
. 
Aleksandr Makedonskiy úlken qıyınshılıqlar 
menen Hind oypatlıǵına shekem jetip baradı, 
Bobilǵa qaytıp ketedi. Aleksandr qaldırǵan jer-
gilikli qarsılıǵına shıdam bere almay, Hindis-
tannan ketiwge májbir boldı. 
Grek-makedon áskerlerine qarsı gúreske 
ataqlı hind sárkardası 
Chandragupta
basshılıq 
etedi. Shandragupta Arqa Hindistandaǵı barlıq 
mámleketlerdi óz quramına alǵan 
Maurya
mám leketine tiykar saladı.
Pataliputra
qalası bolsa Maurya mám-
leketiniń paytaxtına aylandı. 
Eramızǵa she-
kemgi III ásir de
patsha 
Ashoka 
húkimdarlıǵı 
dáwirinde Mauryanıń rawajlanıwında joqarı 
shıńlarǵa eristi.
Ilim hám mádeniyat
Áyyemgi Hindistan ilim, pán, atap ayt-
qanda, astronomiya hám matematika ta-
rawında joqarı dárejege erisedi. Hindler jıl 
esabı boyınsha 360 kúnnen quralǵanın oy-
lap tapqan, jıl kalendarın dúzedi. Bul dáwirde 
sa naw hám esaplawdıń onlıq sisteması keń 
tarqaladı: hindler «nol»di bildiretuǵın arnawlı 

---

66
Siddhartha 
Gautama.
Zamanagóy 
súwret
Hindler 
tárepinen
oylap tabılǵan
shaxmatlar
Sanskrit jazıwı
Ó
zińizdi sınań!
Pataliputra – 
...
Sanskrit – ...
«Jawıngerdiń tórt túri» – 
...
belgini oylap tabadı, Sanlardı bolsa búgingi 
kúnde pútkil dúnya quwatlaytuǵın bir tártipte 
jazatuǵın boladı. Biz bul sanlardı arab sanları 
dep ataymız, óytkeni hindlerden qabıl etken 
bul sanlar arap tilinde jazılǵan dóretpeler 
arqalı keń tarqalǵan
. 
Hindistanda oylap tabılǵan, hindlerdiń ózi 
«
jawıngerlerdiń tórt túri
» dep ataytuǵın oyın 
búgingi kúnde pútkil dúnyada «shaxmat» atı 
menen belgili.
Hindler birinshi bolıp qantlı qamıstan qant 
alǵan edi. Metallarǵa islew beriw tarawında 
da hindler adamdı tań qaldırarlıq nátiyjelerge 
eris ti.
Áyyemgi hind tilleri tiykarında jańa ádebiy 
til bolǵan 
sanskrit
islep shıǵıldı. «
Mahab-
xarat
», «
Ramayana
» eposları hám de basqa 
shıǵarmalar mine sol tilde jazılıp, bizge she-
kem jetip kelgen.