|
23
«Finis» (lotincha) - tamom; finish (ingl.) - sportda yu-
gurgan odamning oxirgi marrasi.
374
Jek London
^
;
lik va tijorat jumallarida «non puli» chiqadigan
joy topib oldi, u hatto haftalik diniy jumal bilan
ham aloqa qilishga urinib ko‘rdi-yu, lekin bu yer
da ochlikdan olishi muqarrarligini anglab qoldi.
Ahvol tang bolib, qora kostyum yana ga-
rovga qo'yilgan paytda, respublika partiyasi
okrug qo'mitasi elon qilgan tanlovda Martin
yutib chiqdi. Aslida, bu bir emas, uchta tanlov
bolib, Martin uchalasida ham g'olib chiqqan
edi. U o‘zidan, o'zining shunday vositalar bilan
kun ko'rishidan achchiq-achchiq kuldi. Uning
dostoni o‘n dollar miqdoridagi birinchi muko-
fotga, tashviqot qo‘shig‘i besh dollarli ikkinchi
mukofotga va nihoyat, respublika partiyasi-
ning vazifalari haqidagi maqolasi yigirma besh
dollarli birinchi mukofotga sazovor bolgan edi.
To pul olar chog'i yetib kelguncha sevinib yur-
di. Aftidan, qo‘mitada biron hodisa yuz bergan
bolsa kerak, chunki a’zolar orasida bir bank
egasi va bir senator bolishiga qaramay, qo‘mi-
tada pul topilmadi. Bu sansalorlik paytida Mar
tin demokrat partiyasi vazifalarini ham yaxshi
tushunganini isbot qilib, shunday tanlov uchun
yozgan maqolasiga birinchi mukofotni oldi. Bu
yerda u о‘zinin g yigirma besh dollarini undirib
oldi. Respublika tanlovi botyicha olishi kerak
bolgan qirq dollarni esa ololmadi.
Martin Ruf bilan uchrashish uchun bir hiyla
ishlatishga majbur boldi. Shimoliy Oklenddan
Morzlarning uyiga piyoda borib kelish juda ko‘p
vaqtini olgani uchun Martin velosipedini so-
tib olib, qora kostyumini garovga qoldirmoqchi
>oldi. Velosipedda borish ham vaqtini tejar, ham
Martin Iden
375
ajoyib jismoniy mashglilot edi. Bundan
ri, uning egnidagi kalta kanop shim va eski to‘r
ко*у1ак velosiped minganda kiyadigan kiyimga
juda o'xshardi. Martin tushki ovqatdan keyin
yana Ruf bilan velosiped sayriga chiqa boshla
di. Ularning uyida endi Ruf bilan ikki og'izgina
gaplashishga ham imkon qolmagan edi, chun
ki missis Morz mening uyimda faqat kiborlar
ko'ngil ochishi mumkin deb tuzgan rejasini
amalga oshirishda davom etardi. Morzlarning
mehmonxonasiga kelib turadigan asilzodalar va
yaqinginada Martinning zo‘r ehtiromiga sazovor
bolgan shu jamoa namoyandalari endi uning
g'ashiga tegardi. Endi bu jamoa unga mumtoz
bolib ko'rinmasdi. Mashaqqatli turmush, oglr
ish va doimiy muvaffaqiyatsizliklar Martin
ni asabiy va serjahl qilib qolgan edi, shuning
uchun ham, bu odamlarning bema’ni gaplari
uning achchiglni chiqarardi. Lekin u mag'rur
bolganidan qilmasdi buni. U buyuk mutafak-
kirlaming kitoblarini g'oyat zo‘r ehtirom bilan
o'qir va odamlar to'g'risida ularni mazkur mu-
tafakkirlarga qiyos qilib turib hukm chiqarar
di. U Rufning uyida hanuzgacha bironta ham
chinakam dono odamni uchratmagan edi; le
kin o'sha bir kelgancha qaytib kelmay qo*ygan
professor Kolduell bundan mustasno edi, al
batta. Qolgan hamma mehmonlar ayanchli
aqidaparastlar, qisqa fikrli arzimas odamlar edi.
Martin ulaming nodonligidan hayratga kelardi.
Nega ular bu qadar nodon? Ular olgan ilmlari-
ni qayerga tashlab kelganlar? Axir ular ham
Martin o'qigan kitoblarni o‘qishgan-ku. Qanday
tashqa
376
Jek London
qilib ular bu kitoblardan hech qanday saboq
ololmaganlar?
Dunyoda zakovatli odamlar, teran fikrli mu-
tafakkirlar borligini Martin bilardi. Uning Morz-
lar muhitidan ham yuksalib ketishiga ko‘mak-
lashgan kitoblar buning eng yaxshi isboti edi.
Hattoki «jamiyat» deb yuritiluvchi muhitda ham
Morzlar mehmonxonasini toldirgan kishilardan
donoroq va ancha ajoyibroq odamlarni uchratish
mumkin edi, buni Martin yaxshi bilardi. Martin
o'qigan ingliz romanlarining personajlari kibor-
lar mehmonxonasida siyosiy va falsafiy mavzu-
larda mubohasa yuritardi. U nainki Angliyaning,
hattoki Amerikaning ham yirik shaharlarida sa-
lonlar mavjudligini va u yerlarda san’at va ilmiy
tafakkur namoyandalari to‘planishlarini bilardi.
U ilgari . entak edi, shuning uchun ishchilar ta-
baqasiga mansub bolmagan har bir yaxshi ki-
yingan kimsani g‘oyat o^tkir farosatli, go‘zallik
tuyg4isiga boy odam deb tasawur qilardi. Qotir
ma yoqa unga madaniyat alomati bolib tuyular,
lekin dorilfunun diplomi bilan chinakam tahsil
aslo bir-biriga o‘xshamasligini bilmasdi.
Hay, mayli! Yuksalish uchun u o'ziga o‘zi
yol ochadi. Rufni ham ergashtirib ketadi. Mar
tin qizni joni dilidan sevar va uning har qan
day muhitda ham kishilar e’tiborini o‘ziga tor-
tib turishiga ishonar edi. Martin o‘zi yashagan
muhit bir vaqtlar unga xalaqit bergani singari,
Ruf tug'ilib o'sgan muhit ham ko‘p jihatdan unga
xalaqit berishini bilardi. Shu choqqacha Ruf
o‘z
saviyasini oshirishga imkon topa olmagan edi.
Otasining kabinetidagi kitoblar, devorlarga osil-
Martin Iden
377
gan suratlar, royaldagi notalar - bular hammasi
faqat zohiriy dabdaba edi. Morzlar va ularning
tanish-bilishlari chinakam adabiyot, chinakam
tasviriy san’at, chinakam musiqa oldida ko‘r va
kar edilar. Lekin eng muhimi, ular hayot haqida
hech qanday tasawurga ega emas edilar. Ular
o'zlarini unitariylar deb atashar, aftlariga mo‘ta-
dil shakkoklik niqobini tutib yurishar, lekin
pozitiv24 fandan kamida ikki asr orqada qolgan
edilar; ular o‘rta asr kishisi singari fikr yuritis-
hardi, dunyoning yaratilishi va hayotning kelib
chiqishi haqidagi mulohazalari, tosh asridagi
singari, hatto undan ham ilgariroq yashagan
odamlarniki singari behuda edi. Bu - eng birin
chi maymunsimon odamni qorong4ilikdan qo‘r-
qishga majbur etgan, dastlabki yahudiylaming
miyasida Momo Havoning Odam Ato qovurg'asi-
dan paydo bolgani to‘g‘risidagi fikrni tug'dirgan,
Dekart ongida, dunyo kishining o‘z ayanchli
shaxsining in’ikosi, degan idealistik tasawurni
vujudga keltirgan, bir mashhur ingliz ruhoniysi-
ni qaqshatqich satirik asar yozib, tadrijiy takomil
ustidan kulishga va shu tufayli o‘z ismini tarix
sahifalarida qora harflar bilan yozib qoldirishga
targ‘ib etgan metafizik edi.
Martin bular to‘g‘risida о У lagan sari, bu ad-
vokat-u zobit-u korchalon-u bankchilar bilan
ishchilar tabaqasiga mansub odamlar o'rtasida-
gi bor-yo‘q farq ularning turlicha ovqatlanishi,
yashashi va kiylnishidan iborat, degan e’tiqodi
tobora kuchaya bordi. Martin kitoblarda o‘qib
topgan va o‘z qalbida his qilgan narsalar u jami-
Do'stlaringiz bilan baham: | 
