Yangiasr avlopi

Martin Iden

121

Lekin Ruf uchun  eng muhim 

narsa -  Martinning nutqidagi o‘zgarish uni ayniq- 

sa quvontirdi.  Endi  Martin  to'g'ri  so'zlash  bilan 

cheklanmay,  gapirganda  o'zini  bir  qadar  erkin 

his  qilardi,  uning  so'z  boyligi  ham  ancha-mun- 

cha  ortgan  edi.  To'g'ri,  suhbatga  berilib  ketgan 

choglarda  o'zini  unutib  qo^yib,  yana  mahalliy 

sheva so'zlarini ishlata boshlar, jumlaning oxiri- 

ni yamlab yuborardi;  ba’zida u  endigina o'rgan- 

gan so'zni talaffaz etayotib tutilardi. Lekin masa- 

la faqat jumlalarni  to'g'ri  ifodalashda  emas  edi. 

Endi  u  suhbat  paytida  erkin  gapirar  va  yengil 

askiya  qilardi,  buni  eshitib  Ruf  benihoya  xur- 

sand boldi. Bu yigitning tug'ma hazilkashligidan 

darak berardi;  shu  hazilkashligi  uchun  Martin­

ning o'rtoqlari uni doim hurmat qilishardi,  lekin 

awallari  u  kerakli  so'zlarga  kambag'al  bolgani 

uchun, qizning oldida askiya qilolmagandi.  Endi 

u asta-sekin ko'nika boshlab,  qiz yashab turgan 

muhitda  o'zini  begona  his  qilmay qo'ydi.  Shun­

day bolsa ham, Martin nihoyat darajada ehtiyot- 

korlik bilan gapirardi, suhbatni sho'x va bemalol 

olib borishni u Rufga havola qilib, o‘zi ham orqa- 

da  qolmaslikka  harakat  qilardi-yu,  lekin  biron 

marta bolsin, o'zi boshlamas edi.

U  Rufga  o‘zining  yoza  boshlaganini  ajrtib, 

o'z  rejalarini -   pul  topish  uchun yozib,  o'qishni 

davom  ettirmoqchi  bo'lganini  bayon  qildi.  Biroq 

Ruf bu  rejaga  shubha  bilan  qarab,  Martinning 

hafsalasini pir qildi.

-  

Bilasizmi,  -  dedi qiz  ochiqdan-ochiq,  -  ada- 

biyot  ham  boshqa  hamma  kasblarga  o'xshaydi. 

Men  mutaxassis  emasman,  albatta,  faqat  ham-

hisoblangan bir

---

122

Jek  London

maga ay on bolgan haqiqatni aytmoqchiman. Axir 

temirchi bolish uchun ham, oldin uch yil, hatto- 

ki  besh  yil  shogird  bolish  kerak.  Lekin  adiblar 

temirchilardan yaxshiroq pul topishadi, shuning 

uchun  ham,  nazarimda,  juda  ko‘p  odamlar  yo- 

zuvchi  bolishni  orzu  qilishsa,  hattoki  yozishga 

urinib ham ko'rishsa kerak.

-  

Nima  sababdan,  mening  yozishga  iste’do- 

dim yo‘q deb  faraz qilasiz? -  deb  so'radi Martin, 

shunday  ravon jumla  to‘qiganidan  pinhona  se- 

vinib; keyin shu zahotiyoq uning tasawuri ishga 

tushib ketdi-yu,  bu mehmonxonada bolayotgan 

suhbatni chetdan turib kuzatganday boldi,  o‘zi- 

ning awalgi qo‘pol va jirkanch hayotining yuzlab 

lavhalari ham ko‘z oldida tizilib turardi.

Lekin  bu  turli-tuman  manzaralaming  ham- 

masi  uning  ko‘z  oldidan  bir  zumda  o'tib  ketdi, 

lekin  fikr  yuritishini  to'xtatmadi,  suhbatni  ke- 

sib qoymadi.  Martin o‘z xayoli ekranida,  har bir 

narsadan  madaniyat  va  yaxshi  odob  hidi  kelib 

turgan  shinamgina  bir  xonani  va  bu  xonada 

kitoblar  va  suratlar  orasida  chiroyli  ingliz  tili- 

da  suhbatlashayotgan  bu  zebo  va jonon  qiz  bi­

lan  o‘zini  ko‘rdi.  Bu  bir  tekisda  tushib  turgan 

nur  bilan  yoritilgan  manzara  ekranning  o‘rta- 

sini  egallagan  edi.  Bu  manzara  atrofida,  ekran 

chekkalarida esa tamomila o'zgacha manzaralar 

paydo bolib, yana ko'zdan yo'qolardi,  Martin to- 

moshabin sifatida u manzaralardan xohlaganini 

ko'rishi mumkin edi. Tumanning jimirlovchi xira 

nurlari  orasini  yorib  chiqqan  qirmizi  yog‘du  bi­

lan  yoritilgan  bu  manzaralar uning  ko‘zi  oldida 

almashinib  turardi.  Ko'ziga  qovoqxonada  o‘tkir

---

Martin  Iden

123

viski  ichayotgan  kovboylar  ko'rinib  ketar, 

dan  behayo  so‘zlarni  eshitardi,  uning  o‘zi  ham 

peshtaxta oldida turib olib,  ichkilik ichar va eng 

ashaddiy  muttaham  yoki  bezorilardan  qolish- 

masdan  soldnar  yoki  ular  bilan  stol  atrofida, 

piligi tutab yotgan chiroq ostida o‘tirib olib, qarta 

tarqatar,  ochko  sanaydigan fishkalarni  shiqirla- 

tardi.  Keyin  u  o‘zini  «Saskveganna»  kemasining 

ba’zida beligacha yalang‘och qiyofada mushtlari- 

ni  siqqan  holda ko‘rdi -   bu  liverpullik malla за- 

git bilan bolgan mashhur mushtlashishga shay- 

langan  payti  edi;  keyin  isyon  ko'tarilgan  bulutli 

tongda  «Jon  Rojers!»  kemasining  qonga  botgan 

palubasini  ko‘rdi,  olim  talvasasida  ijirg'alana- 

yotgan  birinchi  yordamchini,  kapitan  qolidagi 

tutuni  chiqib  turgan  revolverni,  uning  atrofida 

to'dalanib turgan matroslar olomonining g'azab- 

dan tirjaygan basharalarini, bo‘ralab soltinayot- 

gan yaradorlarni ko'rdi va yana bu manzaralar- 

dan porloq shu la bilan yoritilgan sokin va orom- 

baxsh markaziy sahnaga qaytdi; qaytdi-yu, yana 

kitoblar  va  rasmlar  qurshovida  o‘zi  bilan  suh- 

batlashib  o'tirgan  Rufni  ko‘rdi;  yana  kattakon 

royalni ko'rdi,  bir ozdan  keyin  qiz unga  shu  ro- 

yalda  kuy chalib  beradi,  o'zining to‘g‘ri  tuzilgan 

va to‘g‘ri talaffuz  etgan jumlasini  eshitdi:  «Nima 

sababdan  mening  yozishga  iste’dodim  yo‘q  deb 

faraz qilasiz?»

-  

Chunonchi,  kishining  temirchilikka  qobili- 

yati bor deylik,  -   deb  kulib  e’tiroz bildirdi qiz,  -  

shuning  o£

zi  kifoya  qiladimi?  Bironta  odamning 

oldin  shogird  bolmay  turib,  temirchi  bolganini 

hech eshitmaganman.

atrof-

---

124

Jek  London

-  Menga nima maslahat berasiz? -  deb so‘radi 

yigit. -  Lekin unutmang, men yoza olishim mum- 

kinligini chindanam his qilyapman. Buni izohlab 

berishim qiyin, ammo bu aniq.

Qiz javob qildi:

-  Yozuvchi bolish-bolmasligingizdan qat’i na- 

zar,  o'qishingiz  kerak.  Qaysi  sohani tanlasangiz 

ham, tahsil olishingiz muqarrar,  shu bilan birga 

tasodifiy  emas,  muntazam  tahsil  olishingiz  ke­

rak.  Siz maktabga kirib o'qishingiz zarur.

Martin:

-   Axir...  -   deb  gap  boshlagan  edi,  qiz  uning 

so‘zini boldi:

-   O'shanda ham yozishni  davom  ettirishingiz 

mumkin.

-  Davom ettirmay ilojim yo‘q, -  deb qo'pol javob 

qildi Martin.

-  Nega axir?

Qiz  noxushlangarday  qaradi  unga:  yigitning 

o‘z so‘zida qattiq turib olib, qaysarlik qilishi unga 

yoqmagan edi.

-   Chunki  shusiz  o‘qib  bolmaydi  ham.  Men 

axir yeb-ichishim,  kiyinishim,  kitoblar sotib  oli­

shim kerak-ku.

-  Hamisha esimdan chiqadi-ya, bu, -  dedi Ruf 

kulib.  -  Nega tayyor daromad egasi bolib tugll- 

magansiz?

-  Men soglom va farosatli bolishni afzal ко Ira­

nian,  -   deb javob  qildi yigit,  -   daromad  o‘zi  ke- 

laveradi.  Men... -  u «sizni xushnud etish uchun» 

deb yuborishdan o‘zini zo‘rg‘a tutib qoldi, -  biron 

narsani deb, olam-jahon ishlarni do‘ndirib tash- 

lardim.

---

Martin Iden

125

-   «Do'ndirib»  demang!  -   dedi  qiz  hazilomuz, 

qo'rqqan kishidek. -  Bu juda xunuk so‘z.

Martin uyalib ketdi.

-  Gapingiz to‘g‘ri,  -  dedi u, -  iltimos qilaman, 

hamisha gapimni tuzatib turing.

-  Men... men jonim bilan, -  deb Ruf taraddud- 

lanib javob  qildi.  -   Sizning yaxshi  xislatlaringiz 

juda  ko‘p,  istardimki,  shu  xislatlar  yana  ham 

ko'paysa.

Martin shu zahoti yana qizning qolida bir par- 

cha loy  boldi-qoldi,  endi  u  Rufning  shu  loydan 

ko'ngli istagan narsani yasashini astoydil xohlar- 

di, Ruf ham undan o‘zi orzu qilgan erkakni yasab 

olishni xohlardi.  Qiz o'rta maktabga kirish imti- 

honlari  dushanba  kuni  boshlanishini  aytgandi, 

Martin  shu  zahotiyoq imtihon  topshirgani  bori- 

shini aytdi.

Shundan keyin Ruf royal oldiga o'tirib,  ancha 

paytgacha unga musiqa chalib, qo'shiq aytib ber- 

di,  Martin esa zavqlanib,  bu qizning qo‘shiqlari- 

ni butun vujudi bilan tinglovchi,  u bilan uchra- 

shishni zoriqib kutuvchi son-sanoqsiz muxlislari 

nima uchun uning atrofida parvona bolmayapti 

deb  ajablanar,  unga  ishtiyoq tola  ko'zlari  bilan 

tikilib o'tirardi.