Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги

 Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги 
187 
Biz‖ texnik‖ oliy‖ ta’lim‖ muassasalari‖ talabalariga‖ oliy‖ matematika‖ kursini 
o’qitishda‖ 1-semestrda‖ matematikaning‖ ‚Analitik‖ geometriya‛‖ bo’limiga‖ murojat‖
qilamiz. 2-semestrda‖ esa‖ ‚Aniq‖ integralga‖ keltiriladigan‖ masalalar‖ va‖ aniq‖ integral‖
tadbiqlari‛‖ mavzulariga‖ hamda‖ boshqa‖ ko’plab‖ mavzularga‖ murojat‖ qilamiz.‖ Albatta‖
bu mavzularni‖tushuntirishda‖ikki‖va‖uch‖o’lchovli‖fazolarda‖turli‖geometrik‖tasvirlarni‖
chizishga‖
va‖
ko’rgazmali‖
namoyish‖
qilishga‖
majbur‖
bo’lamiz.‖
Masalan,‖
Sh.R.Xurramovning‖ ‚Oliy‖ matematika‛‖ 1-qismida‖ berilgan‖ ‚Ikkinchi‖ tartibli‖ sirtlar‛‖
mavzusidagi 5-misolga qaraylik:
Misol. M
1
(0;b;0) nuqtadan va y

b tekislikdan teng uzoqlikda yotuvchi 
nuqtalarning‖geometrik‖ o‘rnini‖toping‖va‖shaklini‖chizing.‖
[4] 
Ushbu masolni yechish jarayonida quyidagi 
parabaloidni‖ tasvirlashga‖ to’g’ri‖ keladi.‖ Albatta‖ bu‖ rasmni‖
oddiy doskada ham tasvirlash mumkin. Lekin, bu ishni 
qilish‖ o’qituvchidan‖ ko’proq‖ mexnat‖ va‖ vaqt‖ sarflashi‖
hamda chizmachilik fanidan puxta bilimni talab qiladi. 
Agar ushbu rasmni interfaol oq doskada namoyish 
qilmoqchi‖bo’lsak‖o’qituvchi‖oldindan‖biror‖bir‖kompyuter‖
dasturidan foydalanib chizmani tayyorlab olishi yoki 
aynan shu chizmaning tayyor rasmini internetdan yoki 
elektron‖ manbalardan‖ qidirib‖ topib‖ so’ng‖ namoyish‖ qilishga‖ majbur‖ bo’ladi.‖ Bunday‖
masalalarni‖ yechish‖ o’qituvchidan‖ vaqt‖ va‖ mexnat‖ talab‖ qilinsada‖ tayyor rasmlardan 
foydalanishdan‖ko’ra‖chizmani‖talabalar‖ko’z‖oldida‖chizish‖talabaga‖ko’proq‖tasavvur‖
va‖ tushunchalar‖ taqdim‖ etadi.‖ Chizmani‖ o’quvchining‖ ko’z‖ oldida‖ chizib‖ ko’rsatish‖
uchun‖kompyuterga‖qo’shimcha‖dastur‖o’rnatishga‖to’g’ri‖keladi.‖Shundan‖so’ng‖agar,‖
interfaol‖ oq‖ doskadan‖ foydalanib‖ dars‖ jarayonining‖ o’zida‖ chizmani‖ chizib‖ ko’rsatilsa‖
ta’lim‖ sifatiga‖ yaxshiroq‖ samara‖ berishi‖ mumkin.‖ Ammo,‖ shunday‖ bir‖ texnika‖
mavjudki, bu texnika yordamida oddiy doska va interfaol doskada bajarish mumkin 
bo’lgan ishlarning barchasini qilish mumkin. Unda xatto ularning xar ikkisida mavjud 
bo’lmagan‖ qulayliklar‖ ya’ni‖ ‖ texnik‖ va‖ dasturiy‖ vositalar‖ ham‖ bordir.‖ Bu‖ – interfaol 
sezuvchan kotta displaylardir. 
Yuqorida berilgan misolni interfaol sezuvchan displaylar yordamida ham 
talabalarga‖ chizib‖ ko’rsatish‖ yoki‖ oldindan‖ tayyorlangan‖ chizmani‖ namoyish‖ qilish‖
mumkin.‖ Agar‖ chizmani‖ chizib‖ ko’rsatish‖ uchun‖ o’qituvchi‖ ‚Edupen‖ Pro‛‖ yoki‖
‚Geogebra‛‖dasturini‖ishga‖tushirib‖interfaol‖displaylardan‖foydalansa‖yanada‖ko’proq‖
qulayliklarga‖ega‖bo’ladi.‖Xar‖ikki‖dastur‖yordamida‖ham‖chizmalarni‖chizib‖ko’rsatish‖
mumkin.‖ ‚Edupen‖ Pro‛‖ dasturi‖ yordamida‖ bir‖ nechta‖ oyna‖ bilan‖ birdaniga‖ ishlash‖
imkoniyati‖ mavjud‖ bo’lib,‖ chizilgan‖ chizmani‖ vaqtincha‖ yashirib‖ turish‖ mumkin‖ yoki‖
har gal yangi‖ oyna‖ ochilganda‖ ekrandagi‖ ma’lumot‖ yon‖ tomonda‖ joylashgan‖ panelda‖
avtomatik‖ saqlanadi.‖ ‚Geogebra‛‖ dasturini‖ ishlatish‖ orqali‖ esa‖ ikki‖ va‖ uch‖ o’lchovli‖
fazoda chizmalarni tasvirlashda tayyor shakllardan foydalanish hamda chizilgan shakl 
va figuralarni turli‖tomonlardan‖ko’rinishini‖namoyish‖qilish‖mumkin. 
Bugungi‖ kunda‖ interfaol‖ sezuvchan‖ displaylardan‖ nafaqat‖ oliy‖ ta’limda‖ balki,‖
umumiy‖o’rta‖ta’limda‖hamda‖ta’limning‖barcha‖bo’g’inlarida‖matematikani‖o’qitishda‖

---