Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги

 Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги 
160 
Ular‖ o’qish‖ jarayonida‖ o’quvchilar‖ uchun‖ qandaydir‖ bir‖ hodisani:‖ bilishning 
murakkabligi‖ seziladi,‖ bilishga‖ qiziqish‖ paydo‖ bo’ladi,‖ hamda‖ bilish‖ jarayoni‖ ularning‖
boshlang’ich‖ tajribalariga‖ va‖ bilimlariga‖ tayanib‖ olib‖ borilsa,‖ muammoli‖ o’qitish‖
muvaffaqiyatli‖bo’ladi.
1
Bundan‖tashqari‖fizika‖o’qitishda‖muammolar‖quyidagi‖asosda 
ajratiladi:‖ ‖ muammoning‖ hal‖ qilinishiga‖ o’quvchilarni‖ jalb‖ qilinishi‖ bo’yicha,‖ o’quv‖
muammosini‖ o’qitish‖ jarayonidagi‖ o’rni‖ bo’yicha,‖ ‖ o’quv‖ muammosinnng‖ mazmuni‖
bo’yicha.‖ 
O’quv‖ muammosini‖ yechishga‖ o’quvchilarning‖ jalb‖ qilinishi‖ bo’yicha,‖ u‖ asosan 
uch‖ qismga‖ bo’linadi:‖ butun‖ sinfga‖ mo’ljallangan‖ muammolar,‖ yakka‖ shaxsga‖ va 
xohlovchilarga‖ mo’ljallangan‖ muammolar.‖ Butun‖ sinfga‖ mo’ljallangan‖ muammolar‖
asosan‖o’qituvchi‖yangi‖materialni‖tushuntirish‖paytida‖o’quvchilarni‖jamoa‖ijodkorlik‖
ishiga jalb qilish‖vositasi‖qatorida‖qo’llaydi.‖Albatta,‖bu‖holda‖muammonn‖bevosita‖hal‖
qilishda‖ o’quvchilarning‖ ko’pchiligi‖ emas,‖ oz‖ qismi‖ qatnashadi. O’quvchilarning‖
ko’pchiligi‖ bu‖ ishni‖ bajarilishini‖ qunt‖ bilan‖ kuzatib‖ turishadi,‖ fikr‖ va‖ xulosalarini‖
tashqariga chiqarishmasa ham, ichki analitik — sintetik faoliyatni namoyon qilishadi. 
SHu‖sababli,‖bunday‖ishlar‖har‖bir‖o’quvchi‖tomonidan‖turli‖darajada‖bajarilgani‖bilan,‖
umuman‖ o’quvchilar‖ uchun‖ foydali‖ bo’lib‖ hisoblanadi.‖ Sinfga‖ tegishli‖ umumiy‖
muammolar, yangi materialni mustahkamlash va uy vazifasini tekshirish paytida 
samarali‖qo’llaniladi.‖ 
Muammoli o`qitishni o`ziga xos xususiyatlarini ko`rsatib berish yanada 
maqsadga muvofiq bo`ladi. Jumladan: 1) Material bilan yangi tanishuv paytida; 2) 
Takrorlash paytida va boshqalar.‖Fizika‖o’qitishda‖o’quv‖muammosi‖mazmuni‖bo’yicha‖
ham‖uch‖guruhga‖bo’linadi:‖nazariy,‖amaliy‖va‖aralash‖turdagi‖muammolardir.‖Nazariy‖
muammolar yangi qonuniyatlarni xulosalashda, eksperimentning natijasini nazariy 
jihatdan asoslashda va ularni oldindan aytishda, tadqiqot yurgizish bilan masala 
ishlashda‖va‖boshqalarda‖qo’llaniladi.‖Amaliy‖o’quv‖muammolari‖o’quvchilardan‖turli‖
amaliy‖ masalalarni‖ yechishni,‖ unga‖ tegishli‖ bo’lgan,‖ hal‖ qilishning‖ yangi‖ yo’llarini‖
topishni taqoza qiladi. Albatta har qanday amaliy ishning bajarilishi nazariy tahlilsiz 
amalga oshirilishi mumkin emas. Ammo, muammo amaliy jihatdan ifodalanganda 
masalaning nazariy tomoni yordamchi vosita sifatida foydalaniladi. Masalan, 
o’quvchilarga‖quyidagicha‖vazifa‖berilishi‖mumkin;‖«Ampermetr va reostat yordamida 
elektr‖ lampasining‖ quvvatini‖ aniqlang?»,‖ Vazifaning‖ asosiy‖ maqsadi‖ — lampaning 
quvvatini‖ aniqlashning‖ eksperimental‖ yo’lini‖ topish‖ bo’lib‖ hisoblanadi.‖ Albatta,‖ bu‖
faqat‖ amaliy‖ ahamiyatiga‖ ega,‖ biroq,‖ shunday‖ bo’lsa‖ ham,‖ o’quvchilardan‖ ma’lum‖
nazariy‖ bilimni‖ va‖ uni‖ amalda‖ qo’llashni‖ bilishni‖ talab‖ qiladi.‖ Jumladan,‖ o’quvchilar‖
zanjirning qismidagi tokning quvvat formulasini bilishlari va tokning kuchi bir xil 
bo’lgan‖ holda‖ uning‖ quvvati‖ qarshilikka‖ proporsional‖ ekanligini‖ bilishiga tegishli. 
Amaliy muammoga yangi qonuniyatlarni tajribada aniqlashga qaratilgan vazifalarni 
ham‖ qo’shsa‖ bo’ladi.‖ Masalan,‖ o’tkazgichlarni‖ ketma-ket va parallel ulaganda tok 
kuchining‖o’tkazgich‖qarshiligiga‖bo’lgan‖bog’liqligini‖aniqlashga‖qaratilgan‖amaliy ish.
Amaliy muammolar yangi qurol tayyorlash yoki mavjud qurolni yaxshilash (asbob 
shkalasining‖ko’rinishini‖yanada‖yaxshilash,‖o’lchash‖chegarasini‖kengaytirish,‖sezgirlik‖
qobiliyatini oshirish va boshqalar) maqsadida ham taklif qilinadi. Aralash turdagi 
muammolar, hal qilinishi ayrim nazariy va amaliy masalalar asosida kelib chiquvchi 

---