Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги

 Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги 
89 
Hikoya qiluvchi matni – tasviriy matndan voqeaning izchillikda berilganligi, 
unda ishtirok etuvchi shaxslarning borligi, diologlardan foydalanilganligi bilan ajralib 
turadi. Bunday matnlarda voqea bir mazmuniy yaxlit, dalillar va ularning izohi, 
ayniqsa,‖ bu‖ matnda‖ roviy‖ mavjud.‖ Ona‖ tili‖ mashg‘ulotlarida‖ rivoya‖ matnlaridan juda 
keng‖qo‘llaniladi. 
Boshlang`ich sinfda matnning shu ikki turinigina o`rgatish maqsadga muvofiq 
sanaladi.‖ Bunda‖ o`qituvchi‖ ‚Nimalarni‖ ko`ryapsiz?‛?‖ ‚Nima‖ bo`ldi?‛‖ so`roqlarini‖
berish orqali o`quvchilarni matn tuzish jarayoniga jalb etadi. 
O‘qituvchi‖ 4-sinf o‘quvchilarida matnni‖ ko‘rsatilgan‖ tartibda,‖ namunali‖
yaratishlariga erishishda gap tuzish malakasini singdirishi kerak. 
1.‖ Ixcham‖ gap‖ tuzish‖ malakasi.‖ O‘quvchi‖ gap‖ tuzishda‖ ortiqcha‖ so‘zni‖
ishlatmasligi,‖ maqsadni‖ aniq‖ ifoda‖ etuvchi‖ so‘zni‖ topib‖ qo‘llashga‖ odatlanishi‖ kerak.‖
Masalan,‖ ‚Bog‘da‖ pishib‖ etilgan‖ mevalardan‖ bir‖ savat‖ uzib,‖ qo‘shni‖ qishloqda‖
yashaydigan buvimnikiga olib borib berdim – bog‘imizdagi‖mevalardan‖uzib,‖buvimga‖
olib‖bordim‛‖tarzida. 
2.‖ Gapni‖ kengaytirish‖ va‖ toraytirish‖ malakasi.‖ O‘quvchilarga‖ gap‖ bo‘laklari‖
mavzusini‖o‘tish‖jarayonida‖yoyiq‖va‖yig‘iq‖gapni‖qo‘llashga‖o‘rgatiladi.‖Masalan,‖yig‘iq‖
gapni kengaytirish, yoki yoyiq gapni toraytirish usullaridan foydalanamiz. 
3.‖ Gapning‖ mazmunini‖ saqlab,‖ shaklini‖ o‘zgartirish‖ malakasi.‖ Bunda‖ sodda‖
gaplarni‖ma’nodoshlari‖bilan‖almashtirish,‖qo‘shma‖gaplardan‖sodda‖gaplar,‖ko‘chirma‖
gaplardan‖o‘zlashtirma‖gaplar‖hosil‖qilish‖tajribasidan‖foydalaniladi. 
4.‖Mustaqil‖gap‖tuzishga‖o‘rganish‖malakasi. 
Demak, 2-4-sinfda‖ ‚Matn‖ ustida‖ ishlash‛‖ saboqlarini‖ tashkil‖ etish‖ jarayonida‖
matn so’zining‖istilohiy‖va‖leksik‖ma’nolari, matn turlari, matnning shakliy, mazmuniy, 
ifoda‖ tuzilishi,‖ matn‖ turlari‖ singari‖ jihatlarni‖ o‘quvchilarga‖ o‘rgatish‖ muhim‖ ahamiyat‖
kasb‖ etadi.‖ Choraklar‖ kesimida‖ o‘rgatilishi‖ ko‘zda‖ tutilgan.‖ Bu‖ esa‖ o‘quvchilarining‖
yosh xususiyatlaridan kelib chiqib yangi metod va innovatsiyalardan foydalanishni 
taqazo etadi.