Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги

 Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги
468 
motorika va aniq arifmetik harakatlar yordamida chap yarimsharni rivojlantirishga 
ko‘mak‖ beradi.‖ O‘ng‖ yarimshar‖ o‘ng‖ va‖ chap‖ qo‘llarni‖ ishlatish,‖ ‚xayol‛‖
(tasavvur)dagi ish davomida harakatga‖ keladi.‖ Mashg‘ulotlar‖ samarasi‖ o‘laroq‖
bolada‖ faollik‖ va‖ tashabbuskorlik‖ jihatlari‖ o‘sadi.‖ Bola‖ charchashdan‖ to‘xtaydi,‖
maktabdagi‖darslarni‖oson‖o‘zlashtiradi,‖ijodiy‖va‖texnik‖to‘garaklarga‖qiziqish‖bilan‖
qatnaydi,‖ xorijiy‖ tillarni‖ tez‖ o‘rganadi.‖ Bundan‖ tashqari,‖ bolada‖ mustaqillik,‖ o‘ziga‖
ishonch va yetakchilik sifatlari shakllanadi. Ayniqsa, biz o`qituvchilar o`quvchilarga 
boshlang`ich‖ ta’limni‖ berar‖ ekanmiz,‖ o`quvchilarda‖ hisoblash‖ malakalarini‖
shakllantirish uchun bolaga eng qulay usullarni tanlab olishimiz va ularni darslarda 
tadbiq etib borishimiz maqsadga muvofiq bo`ladi. Matematika bolalarda tafakkur, 
diqqat, xotira, ijodiy tasavvur etish, kuzatuvchanlikni rivojlantirishga imkon beradi. 
Shuningdek, matematika o`quvchilarning mantiqiy fikrlash malakalarini oshirishi, 
ularning o`z fikrlarini aniq, to`g`ri va tushunarli bayon etishi uchun zamin 
hozirlaydi. Matamatika kursining dastlabki savodxonlik davridayoq hisoblashda 
barmoqlardan foydalanishni o`rgatib boramiz. O`quvchilar uchun barmoqlari 
doimiy yordamchiga aylanib boradi. Keyinroq hisoblashning og`zaki va yozma 
usullarini, sonlarning tarkibini mukammal organib bo`lishgach, hisoblash malaklari 
avtomatizm darajasiga yetadi. Bunda o`z-ozidan‖o’quvchi‖hisoblashda‖barmoqlariga‖
ehtiyoj sezmay qoladi. Boshlang`ich‖ sinfda‖ ko`paytirish‖ jadvali‖ barchaga‖ ma’lum‖
bo`lgan‖an’anaviy‖usul‖-yodlatish orqali amalga oshiriladi. Lekin biz ikkinchi sinfda 
ko`paytirish haqidagi bilimlarni berish jarayonida yana barmoqlarga murojaat 
etishni lozim topdik. Bunda barmoqlar ishtirok etib, o`quvchilarning tez yod olishiga 
va yodlarida uzoqroq saqlanishiga yordam beradi. Ko`paytirish jadvalini mukammal 
yodlagan o`quvchi misol va masalalarni qiynalmasdan bemalol yecha oladi. Yodlash 
qobiliyati barcha bolada bir xil emasligini biz yaxshi bilamiz. Bu usulni har bir 
o`quvchi hech bir qiyinchiliksiz, oson o`rganib olishi mumkin. Bunga barmoqlarimiz 
yaqindan‖yordam‖beradi.‖Kichik‖barmog’imizdan‖yuqoriga‖qarab‖6,7,8,9‖deb‖nomlab‖
olamiz.‖ Bizga‖ 7×8‖ kerak‖ bo’lsa,‖ bitta‖ qo’limdan‖ 7,‖ ikkinchi‖ qo’limdan‖ 8‖ ni‖
birlashtiraman.‖Birlashgan‖barmoqlarimdan‖o’zi‖va‖pastki‖barmoqlarni‖sanayman,‖5‖
ta‖ barmoq,‖ ‖ 5×10=50,‖ yuqoridagi‖ barmoqlar‖ bir‖ tomondagi‖ 3ni‖ ikkinchi‖ tomondagi‖
2ga‖ ko’paytiramiz,‖ 2×3=6,50+6=56,7×8=56‖ ‖ ‖ ‖ Yana,‖ 9×7ni‖ topish‖ kerak‖ bo’lsa,‖ bir‖
kaftdan 9ni, ikkinchi kaftdan 7ni birlashtiramiz. Birlashgan barmoqlardan pastki 
qismini‖sanaymiz,‖6‖ta.‖6×10=60,‖Yuqori‖qismi‖1ni‖3ga‖ko’paytiramiz.‖1×3=3,‖60+3=63.‖
Demak,9×7=63. 
Sinf‖xonasida‖o‘tishga‖mo‘ljallangan‖bu‖kabi‖mashg‘ulotlar‖hamma vaqt ham 
mental hisob-kitobga asoslanmaydi. Bunda bolalar bir-biri‖ bilan‖ o‘zaro‖ muloqot‖
qilish,‖raqs‖tushish‖va‖qo‘shiq‖aytishga‖o‘rgatiladi.‖Bir‖so‘z‖bilan‖aytganda,‖bu‖turdagi‖
barcha‖ mashg‘ulotlar‖ asosida‖ miyaning‖ har‖ ikkala‖ yarim‖ sharlarini‖ doimiy‖
rivojlanishi‖ kuzatiladi.‖ Bolalar‖ uchun‖ aqliy‖ arifmetikaning‖ asoslarini‖ o‘rgatish‖
ularning‖fikrlashlariga‖o‘zining‖ijobiy‖samarasini‖ko‘rsatadi.‖Biroq,‖shuni‖unutmaslik‖
kerakki,‖bu‖kabi‖mashg‘ulotlar‖mutaxassis‖tomonidan‖amalga‖oshirilishi‖lozim. 

---