Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги

Rangiga ko‘ra. Ko‘mir (qanaqa? ) qora, bo‘r esa (qanaqa? ) < . 
Mazasiga ko‘ra. Garmdori (qanday? ) achchiq, qand esa (qanday? ) < . 
Shakliga ko‘ra. Qarg‘a (qanday? ) katta, chumchuq esa (qanday? ) < .
Darslik‖o‘quvchilarga‖sifatni‖sintaktik‖jihatdan‖fundamental‖tarzda‖o‘rgatishni‖
ham boshlab beradi. Mazkur holatni ayrim mashqlarda narsaning belgisini bildirgan 
so‘zlarning‖ tagiga‖ to‘lqinli‖ chiziq‖ chizish‖ topshiriqlari‖ berilganligidan‖ anglash‖
mumkin. 
3-sinf‖ darsligida‖ sifat‖ so‘z‖ turkumini‖ o‘rgatish‖ 1- va 2-sinf darsliklariga 
nisbatan tub burilish yasadi, deyish mumkin. 
Birinchidan, darslikda sifat soz turkumi morfologik tushuncha sifatida 
organilishi‖ boshlangan.‖ Jumladan,‖ sifat‖ so‘z‖ turkumi‖ birinchi‖ marta‖ ‚sifat‛‖ termini‖
sifatida‖qo‘llanilgan: 

---

 Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги
298 
Shaxs-narsa belgisini bildirgan so‘z sifat deyiladi. Sifatlar qanday? yoki qanaqa? 
so‘rog‘iga javob bo‘ladi. Sifatlar gapda otlarga bog‘lanib keladi: zangori osmon, mevali bog‘, 
ko‘rkam bino. 
Ikkinchidan, 3-sinfdan‖ boshlab‖ so‘z‖ yasovchi,‖ jumladan‖ sifat‖ yasovchi‖
qo‘shimchalarni‖ o‘rgatishni‖ boshlaydi. Shunday qilib, 3-sinfda‖ sifatni‖ o‘rganishni‖
o‘ziga‖ xos‖ xususiyatlaridan‖ biri‖ uning‖ morfemik‖ jihatlarini‖ o‘rganish‖ bilan‖ bog‘liq,‖
deyish‖ mumkin.‖ Jumladan,‖ quyidagi‖ ta’rif‖ orqali‖ sifatning‖ yasalish‖ holatlari‖ bayon‖
etilgan: 
So‘z asosiga so‘z yasovchi -li, -siz, -dor qo‘shimchalarining qo‘shilishi bilan sifat hosil 
qilinadi: kuch — kuchli shamol; mador — madorsiz bemor; xabar — xabardor cho‘pon. 
4-sinf darsligida sifat 2- va 3-sinf‖ darsligidagi‖ o‘rgatilgan‖ sifatning‖ ayrim‖
xususiyatlarini yanada mustahkamlaydi. Jumladan, 4-sinfda‖ sifatning‖ ma’no‖ turlari‖
kengroq‖o‘rgatiladi: 
Sifatlar shaxs va narsalarning rangini, mazasini, shaklini, hajmini va xil-xususiyatini 
bildiradi. Shunga kora uning rang-tus, maza-ta’m, shakl, hajm va xil-xususiyatni 
bildiradigan turlari mavjud. 
Shuningdek,‖ sifat‖ yasovchi‖ qo‘shimchalar‖ ham‖ kengroq‖ holda‖ o‘rgatiladi.‖
Darslikda ser-, be-, -siz, -li, -chan, -dor, -q kabi‖sifat‖yasovchi‖qo‘shimchalar‖mavjudligi‖
va ular borasida bir qancha misol va topshirilar keltiriladi. 
4-sinf darsligida oldingi‖ sinflarda‖ o‘rgatilmagan‖ sifatning‖ ayrim‖ yangi‖
xususiyatlariga‖ham‖to‘xtalib‖otilgan. 
Jumladan,‖ sifatlar‖ o‘z‖ va‖ ko‘chma‖ ma’nolarda‖ ishlatilishi‖ bo‘yicha‖ elementar‖
ma’lumotlar‖ taqdim‖ etilgan‖ va‖ 276-mashqdagi quyidagi misollar bilan 
asoslantirilgan: 
Qalin kitob — qalin o‘rtoq, chiroyli gul — chiroyli nutq; og‘ir tosh — og‘ir bola, 
yaqin yo‘l — yaqin dugona; o‘tkir pichoq — o‘tkir til, shirin tarvuz — shirin uyqu. 
Bundan‖ tashqari,‖ darslikda‖ sifatlarning‖ yozilish‖ qoidalariga‖ ham‖ e’tibor‖
qaratilgan. Masalan, 
Sifatlar quyidagicha yoziladi: 

chiziqcha bilan yoziladi: to‘ppa-to‘g‘ri, kapkatta; 

qo‘shib yoziladi: oppoq, kattaroq; 

ajratib yoziladi: och pushti. 
Fikrimizcha,‖yuqoridagi‖qoidaning‖ikkita‖jihatini‖ajratib‖ko‘rsatish‖mumkin: 
Birinchidan, sifatning qanday yozilishi‖boyicha‖orfografik‖me’zonlar‖berilgan. 
Ikkinchidan, sifat darajalari (oddiy, ozaytirma, qiyosiy va orttirma) boyicha 
ma’lumotlar‖elementlari‖taqdim‖etilgan. 
4-sinf‖o‘quvchilariga‖sifatlarning‖o‘z‖va‖ko‘chma‖ma’nolarda‖ishlatilishi,‖uning‖
darajalari‖ mavjudligi,‖ uning‖ o‘ziga‖ xos‖ orfografiyasi‖ boyicha‖ tushunchalar‖ berilishi‖
o‘quvchilarning‖ yuqori‖ sinf‖ ona‖ tili‖ darslari‖ uchun‖ ruhan‖ tayyorlanishlariga‖ asos‖
boladi, deyish mumkin. 
Yuqoridagi‖ izlanishlardan‖ kelib‖ chiqib,‖ boshlang‘ich‖ sinflarda‖ sifatni‖
o‘rganishni quyidagi bosqichlarga ajratish mumkin:

---