x
ўқ ўнг томонга йўналган.
m
1
шарнинг
тўқнашгунга қадар тезлиги шартга асосан нол-
га тенг, бироқ (10) формулани бир йўла умумий
49
Ta’lIM TexNoloGIyalarI № 5–6, 2012
• ахборот-коммуникацион технологиялар
кўринишда ёзиш қулайроқ, чунки бундан кейин
кўплаб тўқнашувларни қараб чиқишга тўғри кела-
ди. Агар
1
m
m
бўлсагина,
m
шар тўқнашувдан
сўнг қарама-қарши томонга,
m
2
шар йўналишида
ҳаракат қилишини осон кўриш мумкин.
m
1
шарнинг тезлиги
m
шар билан биринчи
тўқнашувдан кейин қуйидагига тенг:
1
1
1
'
1
2
)
(
m
m
m
m
m
+
+
−
=
ϑ
ϑ
ϑ
(11)
m
шар биринчи марта
m
2
шар билан (10) фор-
мула билан аниқланадиган
'
ϑ
тезлик проекцияси-
га эга бўлган ҳолда тўқнашади. Шунинг учун ҳам
бу шарларнинг тезликлари проекциялари учун
ифодаларни биринчи тўқнашувдан кейин қуйидаги
кўринишда ёзиш мумкин:
2
2
2
/
2
''
2
)
(
m
m
m
m
m
+
+
−
=
ϑ
ϑ
ϑ
,
(12)
2
'
2
2
'
2
2
)
(
m
m
m
m
m
+
+
−
=
ϑ
ϑ
ϑ
.
(13)
m
1
шар билан тўқнашиш ҳолидаги каби иккинчи
шарнинг тезлиги биринчи тўқнашувга қадар нолга
тенг. Агар
2
m
m
бўлса, у ҳолда
m
шар тўқнашгач
ўзининг ҳаракат йўналишини ўзгартиради. Агар
бунда унинг тезлигининг
''
ϑ
проекцияси биринчи
шар тезлигининг
'
1
ϑ
проекциясидан катта бўлиб
чиқса, у ҳолда
m
шар биринчи шарга етиб олади
ва у билан яна бир марта тўқнашади. Бу шарлар-
нинг иккинчи тўқнашувдан кейин
''
ϑ
ва
''
1
ϑ
тезли-
клари учун (10) ва (11) формулалардан яна фой-
даланиш мумкин, энди уларда
нинг ўрнига
''
ϑ
,
1
ўрнига эса
'
1
ϑ
ни қўйиш мумкин. Агар тўқнашувдан
сўнг
0
''
ϑ
бўлиб чиқса, у ҳолда
m
шар яна
m
2
шар
томонга ҳаракатлана бошлайди. Агар бунда
'
2
'''
ϑ
ϑ
бўлса (
'
2
'''
ϑ
ϑ
шартга мос келадиган), у ҳолда
m
шар иккинчи марта
m
2
шарга етиб олади, у билан
тўқнашади ва ҳ.к.
Шундай қилиб, тўқнашувларнинг тўлиқ сони
ҳақидаги масалани қараб чиқаётганда биз шар-
ларнинг ҳар бир урилишдан кейинги тезликларини
ҳисоблашимиз ва
m
шар яна
m
1
ёки
m
2
шарга етиб
олишга қодирлигини текшириб кўришимизга тўғри
келади. Маълумки, тегишли дастурни тузиб, бу
ишни компьютерга топширишимиз мумкин.
Аввало
(10) – (13)
формулаларнинг
ўнг
қисмидаги сурат ва махражларини ўртадаги шар-
нинг массаси
m
га бўлиб, қулайроқ кўринишда
ёзиб оламиз. Бу чекка шарлар массаларини
ўртадаги шарнинг массаси бирликларида ўлчашга
эквивалентдир:
1
1
1
1
'
1
2
)
1
(
m
m
m
+
+
−
=
ϑ
ϑ
ϑ
,
(14)
1
1
'
1
2
)
1
(
m
m
+
+
−
=
ϑ
ϑ
ϑ
,
(15)
2
2
2
'
2
''
1
2
)
1
(
m
m
m
+
+
−
=
ϑ
ϑ
ϑ
,
(16)
2
'
2
2
'
2
1
2
)
1
(
m
m
+
+
−
=
ϑ
ϑ
ϑ
(17)
Бу формулалардаги
m
m
i
(i=1,2) нисбат яна
m
i
орқали ифодаланган. Энди 1 – бу ўртадаги
шарнинг массаси,
m
1
ва
m
2
– чекка шарларнинг
ўртадаги шар массаси бирликларида ўлчанган
ўлчамсиз массалари.
Энди дастурга келтирилган мулоҳазалар
мантиқини тўлиқ такрорлаган ҳолда (14) – (17) фор-
мулаларни киритиш қолади.
Дастурни RUN командаси ёрдамида ишга туши-
рамиз. Ўтказилган диалогдан сўнг дисплей экрани-
да қуйидагича матн ёзилган бўлади:
Биринчи ва иккинчи жисмлар массаларининг
бирдан катта қийматлари улар ўртасидаги жой-
лашган учинчи жисмга нисбатан? 100, 200
Ҳисобланадиган тўқнашувлар сони? 12
Дастур: object Form1: TForm1
Left = 204
Top = 77
BorderStyle = bsSingle
Caption = ‘Form1’
ClientHeight = 685
ClientWidth = 760
Color = clWhite
Font.Charset = DEFAULT_CHARSET
Font.Color = clWindowText
Font.Height = –11
Font.Name = ‘MS Sans Serif’
Font.Style = []
OldCreateOrder = False
PixelsPerInch = 96
TextHeight = 13
object Image1: TImage
Left = 0
Top = 0
Width = 769
Height = 689
Picture.
Учинчи жисм тезлигининг биринчи жисм томон-
га йўналган дастлабки қиймати (м/с)? 50
Суҳбатнинг вазифаси – М1, М2, N % ва V(0)
ўзгарувчиларга мос равишда 100, 200, 12 ва
50 қийматларни бериш. Бу қийматлар компью-
тер дастури физик масаланинг (14)-(17) форму-
лаларга қўйиш учун фойдаланадиган дастлаб-
ки қийматлари. 60 қатордаги массивлар эле-
ментларининг миқдори тўқнашулар сони билан
аниқланади.
Энди “Tab” тугманинг навбатдаги босилиши
дисп лей экранига қуйидаги жадвални чиқариб бе-
ради:
Do'stlaringiz bilan baham: |