59
Zamonaning hamma talablariga hozir javob bo‘lgan she’riyat arab she’r tuzilishining
an’anaviy qonunlarini buzishga jur’at etdi, erkin she’rdan keng foydalandi.
Ammo she’riyatdagi bu to‘ntarish yangi xavfni ham tug‘dirdi «she’riyatning nasrlashuvi»
yuzaga keldi. Katta avlodga mansub tanqidchilar al-Akkad, Taha Husayn shoirlarni shu
sababdan koyir edilar. Demokratik tanqid esa shakl nuqsonlarini, hatto ochiqdan-ochiq
didaktikani qabul qilib, yangi she’riyat Misrning hozirgi hayotidagi yangilanish va taraqqiyotni
aks ettirayotganini, uning kelajagi borligini ta’kidlagan edi.
Xuddi shu omil tufayli Misr she’riyati, bir Misr tanqidchisining fikricha, ilgari bo‘lmagan
dramatik xarakter kasb etdi, unda jonli ohanglar yuzaga keldi, mumtoz she’riyatni qiynagan
ritorika yo‘qoldi, poetik tilning yangilanishi sodir bo‘ldi.
Bugungi Misr adabiyotida realistik yo‘nalish yagona bo‘lmasa-da, ammo yetakchi
mavqeda. Undagi guruhlar va oqimlar yetarlicha rang-barang: ular ichki g‘oyaviy kurashni va
birinchi navbatda tinimsiz davom etayotgan ekzistensializm ta’sirini aks ettiradi. Bu esa katta
qiziqish va qizg‘in munozaralarga sabab bo‘ladi. Misrda bu ta’limotning o‘z nazariyotchisi,
ekzistensializmni tasavvuf ta’limoti bilan bog‘lovchi, unda gumanizm konsepsiyasini
rivojlantiruvchi Abdurahamon al-Badaviy bor. Nazarimizda, uning gumanizm konsepsiyasi XIX
asr oxiri, XX asr boshidagi arab ma’rifatparvarligining gumanistik ta’limoti ayrim xususiyatlari
bilan bog‘lanib ketadi.
Shubhasiz, hozirgi arab tanqidchilari, odatda, yetarli asoslamagan holda romantik deb
atayotgan yo‘nalishga ekzistensializm ta’sir etayotganini ta’kidlash mumkin. Amin Yusuf
G‘urob, Ibrohim al-Vardoniy asarlarida muhabbat mavzusi ijtimoiy muammolardan xoli tarzda
hukmronlik qildi, barcha konfliktlarni sub’ektiv hissiyotlar olamiga olib kirib, insonning
muqarrar yolg‘izligi, uning yovuzliklar qurshovidagi ojizligi ta’kidlanadi. Ayni chog‘da,
ularning ijodida hozirgi arab adabiyotidan joy olgan sentimentalizm xususiyatlari saqlanadi.
Sentimentalizm alomatlari nohaq ravishda inqilobiy romantiklar atalayotgan yozuvchilar
guruhiga ham mansubdir, chunki ularning asarlaridagi voqelik tasvirida hech qanday romantik
ko‘tarinkilik ko‘rinmaydi. Bu Yusuf as-Sibaiyning «Qalbimni qaytib ber», Ehson
Abdulquddusning «Bizning uydagi erkak» romanlaridagi kabi revolyusion voqealar fonida sodir
bo‘ladigan ehtirosli sevgi sarguzashtlaridan o‘zga narsa emas. Shu xildagi adabiyotga arablar
orasida qiziqish katta. Bularning soxta romantiklar adabiyoti bilan umumiyligi juda oz bo‘lsa
ham, ekzistensialistik falsafa ta’siridan xoli emaslar. Ammo ko‘pincha ularning bir yo‘nalishga
mansubligi ta’kidlanadi.
Ekzistensializm ta’siri ba’zi adiblarning yangi shakl izlashlarida ham namoyon bo‘ladi.
(Keksa Misr dramaturgi Tavfiq al-Hakimning absurd teatriga o‘xshash teatr yaratishga urinishi
bunga misol). Ba’zi bizda mashhur bo‘lmagan shoirlar ijodidagi urinishlarni eslatish kifoya.
Hozirgi vaqtda Misr adabiyotidagi barcha oqimlarga uzil-kesil baho berish qiyin. Ulardan
qaysi biri hayotiy va sermahsulligini kelajak belgilaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: