Yalpi ishlab chiqarish va xizmatlar statistikasi yalpi ishlab chiqarish to‘g‘risida tushuncha

Yalpi milliy daromadni aniqlash tartibi

T/r	Birlamchi daromadlar	Shartli belgilar	Mlrd. so‘m	Salmo g‘i %
1.	Yollanma ishchilarning ish haqi va ijtimoiy ajratmalar	IH	500	51,8
2.	Ijara haqi (renta)	R	40	4,1
3.	Foiz stavkasi	FS	80	8,3
4.	Iste’mol qilingan kapital qiymati (amortizatsiya)	A	100	10,4
5.	Biznesga solingan egri soliqlar (davlatning birlamchi daromadlari)	ES	82	8,5
6.	Mulkdan kelgan daromadlar (S+D+TF) Shundan: - korxonalar foydasiga soliqlar -dividentlar - korxonalarning taqsimlanmagan foydalari	MD S D TF	90 40 30 20	9,3 4,1 3,1 2,1
7.	Yakka qo‘yilmalardan keladigan daromadlar (fond)	MD^1	70	7,2
8.	Mamlakatni tashqi kapital sarflaridan olgan foyda sal’dosi (A-ning B-dan oshgan qismi)	D	4	0,4
YaMD=IH+R+FS+A+ES+ MD^1 ± D		YaMD	966	100

YaMD 1993-yildan boshlab MHTga kiritilgan. U oldingi yal­pi milliy mahsulot (YaMM) o‘rnida ishlatilib kelinmoqda. Ushbu formuladan ko‘rinib turibdiki, yalpi milliy daromad (YaMD) yal­pi ichki mahsulotdan miqdor jihatidan D ga farq qiladi, ya’­ni D ning musbat, manfiy yoki 0 ga teng bo‘lishi tufayli u YaIM dan katta, kichik yoki unga teng bo‘lishi mumkin:
YaMD > YaIM; YaMD < YaIM; YaMD = YaIM


D ning musbat bo‘lishi mazkur mamlakatning rivojlangan mamlakat ekanligidan dalolat beradi.
Sof milliy daromad (SMD) yangidan yaratilgan qo‘shimcha mahsulotning puldagi ifodasidir, ya’ni u yangidan yaratilgan mah­sulot (xizmat) larning haqiqiy hajmini belgilaydi. Sof milliy da­ro­madni ikki usul bilan hisoblash mumkin:
Birinchi usul. Mamlakat yalpi milliy daromadidan (YaMD) iste’mol qilingan asosiy kapital qiymatini, ya’ni amortizatsiyasi (A)ni chegirib tashlash orqali SMD hisoblanadi:

SMD = YaMD - A = 1046 - 100 = 946 mlrd. so‘m.

Demak, SMD 946 mlrd.so‘mni tashkil qiladi.

Ikkinchi usul. Mamlakat sof ichki mahsulotiga (SIM) rezi­dent­larining xorijdan olgan daromadlari xorijiy investorlarga be­rilgan daromadlardan ko‘p bo‘lsa, orasidagi farqni qo‘shish or­qa­li SMD aniqlanadi:

SMD = SIM + D

SMD amalda SIMdan D ga farq qiladi. D ning musbat, manfiy yoki O ga teng bo‘lishiga qarab, u SIM dan katta, kichik yoki teng bo‘lishi mumkin.

SMD milliy hisoblar tizimida (MXT) quyidagi tengliklarga ega:
Ishlab chiqarish schyotida:
SMD = YaMD - A.
Daromadlarning shakllanishi schyotida:


SMD = MH+IChS+YaF.

Bu yerda: IChS – ishlab chiqarishga sof soliqlar.

Daromadlardan foydalanish schyotida: SMD = PI + J
Bunda: J – jamg‘arma;
PI – pirovard iste’mol.
Sof milliy daromadning asosiy qismi (PI) jamiyat a’zola­ri­ning ehtiyojlarini qondirish uchun sarflansa, ikkinchi qismi (J) ish­lab chiqarishni yangidan barpo etish uchun sarf bo‘ladi.