Yalpi ishlab chiqarish va xizmatlar statistikasi yalpi ishlab chiqarish to‘g‘risida tushuncha

YaIMni ishlab chiqarish usulida aniqlash. YaIM ni aniq­lash uchun tarmoqlar bo‘yicha guruhlangan barcha mustaqil re­zi­dentlarning yalpi qo‘shilgan qiymati (YaQQ) jamlanadi.



YaIM = QQ.

Oraliq mahsulot (ORM) – ishlab chiqarish jarayonida to‘la is­te’mol qilingan mahsulotlar va xizmatlar qiymatidir..

• 
  YaIMni taqsimlash usulida aniqlash uchun xodimlar, kor­xonalar va davlatning birlamchi daromadlari jamlanadi:
  

YaIM = MH + S + YaF

Bu yerda: MH – yollangan xodimlarning mehnat haqi;

S – ishlab chiqarish va importga soliq;
YaF – korxonalarning yalpi foydasi va yalpi aralash
daromadlari.
YaF makroiqtisodiyot bo‘g‘inida quyidagicha aniqlanadi:


YaF = YaIM - Mh - S + SS

Bu yerda: SS – ishlab chiqarish va importni qo‘llab-quvvat­lash uchun ajratilgan subsidiya.

YaF tarmoqlar va sektorlar bo‘yicha quyidagicha hisob­lana­di:


YaF = QQ - MH - QQS - BS + ITS + BSS

Bu yerda: QQS – qo‘shilgan qiymat solig‘idan tashqari

mahsulot va import uchun soliq;
BS – ishlab chiqarishga solinadigan boshqa
soliqlar;
ITS – importdan tashqari mahsulot uchun ajratil-­
g­an subsidiya;
BSS – ishlab chiqarish uchun ajratilgan turli
subsidiyalar.

• 
  Pirovard foydalanish usulida yalpi ichki mahsulotni aniq­lash uchun iste’mol va jamg‘armalar fondlariga eksport va im­port orasidagi qoldiq qo‘shiladi (yoki ayiriladi):
  

YaIM = PI + YaJ + EIQ
Bu yerda: PI – pirovard iste’mol (iste’mol qilingan
mahsulotlar va xizmatlar);
YaJ – yalpi jamg‘arma;
EIQ – mahsuloglar va xizmatlar eksporti va
importining qoldig‘i.
YaIM dinamikasining o‘zgarishini statistik tahlil qilish uchun quyidagi uch xil indeksdan foydalaniladi:

• 
  YaIM dinamikasi indeksi:
  
• 
  YaIM fizik hajmi indeksi:
  
• 
  YaIM bahosi indeksi:
  

YaIM dinamikasi indeksi YaIM hajmining hisobot yilida ba­zis yiliga nisbatan umumiy o‘zgarishini, ya’ni ko‘payganligini yo­ki kamayganligini ifodalaydi. YaIM fizik hajmi indeksi YaIM fizik hajmining haqiqiy o‘zgarishini, ya’ni ishlab chiqarilgan va is­te’mol qilingan mahsulotlar (xizmatlar) ning fizik hajmining o‘z­garishini ifodalaydi. Boshqacha aytganda, YaIM fizik hajmi­ning o‘zgarishi tufayli YaIM qiymati (hajmi) qanchaga oshgan­li­gini yoki kamayganligini ko‘rsatadi.

Baho indeksi hisobot yilida bazis yiliga nisbatan o‘rtacha ba­ho qancha o‘sganligini yoki kamayganligini ko‘rsatadi. Bosh­qa­cha aytganda, mahsulotlar va xizmatlar bahosining o‘zgarishi tu­fayli YaIM hajmi qanchaga o‘zgarganligini ko‘rsatadi.

•