Якуний назорат саволлари

Бажарилган ишлар ҳажмига мутаносиб равишда ҳисоблаш усули (ишлаб чиқариш усули)
Бу усул бўйича амортизация (эскириш) активнинг фақат жисмоний фойдаланиш натижасига асосланган. Эскириш муайян йилда ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдорига асосланган ҳолда ҳисобланади. Бу усул машина ва ускуналар каби активларга мос келади, чунки уларни тахмин қилинаётган хизмат муддати энг оқилона равишда ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдори билан белгиланади, ишлаб чиқариш қисқарган вақтларда эса машина ва ускуналар кам ишлатилади, бу уларни вақт бирлигида ўлчанадиган хизмат муддатини оширади.
Балки бундай даврларда эскириш харажатларини бир текисда ёки камайиб борувчи қолдиқ усулидан фойдаланиланган ҳолда ҳисоблаш мақсадга мувофиқ бўлмайди. Бунинг устига, агар эскириш харажатлари заҳиралар таннархига ўтказиладиган бўлса, ишлаб чиқариш бирлиги усулидан фойдаланилмаса, ишлаб чиқариш қисқарган даврларда заҳираларни таннархи ошириб кўрсатилади ва ҳатто соф сотиш қийматидан ҳам ошиб кетиши мумкин.
Тугатиш қиймати
Тугатиш қиймати эскиришнинг кўпчилик усулларида қўлланилади. Тугатиш қийматини баҳолаш эскириш ҳисобланадиган (амортизацияланадиган сумма) суммасини аниқлаш учун талаб қилинади. Тугатиш қиймати аксарият ҳолларда аҳамиятли бўлмайди, шунинг учун амалиётда у кўпинча ҳисобга олинмайди. 16-сонли МҲХС баланс қийматни ҳисоблашда икки турдаги ёндошувни таклиф этгани учун, шунга мос равишда корхонада тугатиш қийматини аниқлашда икки усулни қўллаш мумкин.
Агар асосий ёндошув қўлланилса (асосий воситаларни тарихий қиймат бўйича ҳисобга олиш) тугатиш қиймати фойдали хизмат муддатининг охирига активдан кутилаётган нафлар асосида бугунги кунлардаги нархлар бўйича аниқланади (яъни бўлғуси инфляцияни қоплаш бўйича ҳеч қандай ҳаракат қилмасдан).
Баъзи ҳолатларда активлар манфий тугатиш қийматига эга бўлиши мумкин, масалан корхона активни ҳисобдан чиқариш билан боғлиқ маълум харажатларни тўлаганда, ёки корхона томонидан фойдаланишдан аввалги ҳолатида мулкни қайтариш зарур бўлганда. Бунга мисол тариқасида фойдали қазилмаларни очиқ ишлов беришда қандайдир қонуний ҳужжатлар корхона мулкини дастлабки ҳолатда қайтариб беришни талаб этишни келтириш мумкин. Бундай вазиятларда ҳисобланган эскириш активнинг дастлабки қийматидан шундай суммага кўпроқ бўлиш керакки, активнинг ҳисобдан чиқарилиш пайтига манфий тугатиш қийматига тенг бўлган мажбурият ҳисобда акс эттирилган бўлиши керак.
Агар муқобил рухсат этилган усул қўлланилса (асосий воситаларни баланс қийматини қайта баҳолаш), тугатиш қиймати унда бошқачароқ тушунилади. Бундай вазиятда тугатиш қиймати активни қайта баҳолашнинг ҳар бир санасига қайта баҳоланиши керак. Бу қайта баҳоланаётган актив каби фойдали хизмат муддати қайта баҳолаш санасига тугайдиган, худди шу мақсадларда фойдаланиладиган шунга ўхшаш активларни сотиш қиймати ҳақида маълумотлардан фойдаланиш йўли билан амалга оширилади.
Тугатиш қийматини аниқлаш негизи сифатида тарихий қийматдан фойдаланиш ҳолларда, агар манфий тугатиш қиймати тахмин қилинса, у фойдали хизмат муддати мобайнида эскириш бўйича кўпайтирилган харажатлар орқали, активнинг чиқарилиши санасига тахмин қилинадиган мажбурият тўлиқ ҳисобланиши таъминланган ҳолда тан олиниши керак.