Ya. O. Ruzmetov

 
(5,2)
yoki
Lp NJ.V+ LX
(5.3)
Bu yerda: 
lv -
avtoulagich ilashish o‘qi bo'yicha vagonning uzunligi;
Lp
- quvib o‘tuvchi, tortuvchi va ulovchi yo ilar (0,1-0,2-parkdagi 
ishchi yo‘llaming uzunligi). Parkdagi bitta yoining 
uzunligi 20-25 ta
vagon joylashadigan qilib hisoblanadi. Parkdagi ta’mir ko‘ruvchi
yoiiam ing miqdori quyidagi formula bilan aniqlanadi:
h
npffc 
25 г„ . 
(5 .4 )
Ta’mirlangan 
vagonlar parkdagi yo‘llaming soni va umumiy
uzunligi, ulaming joylashishi uchun bir yoki ikki sutkada vagonlarni 
ta'mirdan chiqarish soniga qarab hisoblanadi.
Barcha qurilmalami joylashtirishda (bino, omborxonalar, temir yo‘l 
izlari, va asfalt yoilar) ning korxona hududida joylashuvining maqsadi -
ta’mirlanayotgan obyektlami kirib kelishini ta’minlash. yurib o ‘tgan 
yo'nalishga qaytishini oldini olish, ta’mirlash jaravonida obyekt, mate­
rial va detallaming bir tomonga yo‘nalishini ta’minlash, ulaming boshqa

---

obyektlar bilan to‘qnashuvi yoki kesishuviga yo‘1 qo‘ymaslik asosiy 
vazifa qilib belgilanadi.
Yuqori quwatga ega boigan ta’mirlash oqimini iloji boricha 
qisqaroq boiishini ta’minlash, bu bilan detallaming harakatlanish yo‘li 
qisqaribgina qolmay, balki, vaqt sarfini minimallashtirish, energiya va 
ishlab chiqarish tannarxini kamaytirishga erishiladi.
Ishlab chiqarishdagi tashkillashtirishdagi asosiy shakllari boiinga- 
nidan keyin bosh rejani proyektlash boshlanadi.
Proyektlash - sexlarning proyektlanishi va ishlab chiqarish jarayon- 
larini tashkillashtirish bilan parallel olib borilib, barcha boiimlarni 
proyektlash yakunlangandan so‘ng tugaydi.
Vagon ta’mirlash korxonalarining bosh rejasi - turii xildagi sxema 
bo‘yicha ko‘riladi, lekin ulaming har birida quyidagi talablar bajarilishi 
kerak.
1. Texnologik jarayonni oqimini nazorat qilish va qisqartirilgan 
transport aloqalari bilan yaxshi ishlab chiqarish sharoitini yaratish.
2.Zamonaviy ko‘rinishdagi transport vositalaridan foydalanishga 
imkoniyat yaratish, to‘liq qoilanilayotgan yuklovchi-tushuruvchi mexa- 
nizatsiyalardan qisqartirilgan cho‘zilgan transport chiziqlari va yuklanib 
ketishini minimal miqdorda boiinishini nazorat qilish.
3. Yuklami yetkazib berish imkoniyatini ta’minlash (ta’mirlanayot- 
gan vagonlar. xomashiyo, yarim tayyor mahsulotlar va boshqalami) 
umumiy transport foydalanish yoilaridan sexlarga tashish, qayta ishlash 
va tayyor mahsulotni jo ‘natish, shuningdek, ishlab chiqarishdagi chiqin- 
dilami ortiqcha yuklab yubormasdan manyovr ishlarini olib borish.
4. Korxona hududida odamlami yoki ishchilami harakatlanayotgan 
yuk oqimi bilan kesishib qolmasligini va iloji boricha odamlarga qisqa 
yoilam i belgilash lozim.
5. Korxonani bir turdagi ishlab chiqarishdan boshqa turdagi 
mahsulotni ishlab chiqarishga ko‘chirishda (agar bu ish topshiriq sifatida 
berilsa) joriydagi maydoni, transporti, uskuna va boshqa qurilmalar bilan 
birga ko‘zda tutilishi kerak.
93

---

6. Bino va inshootlaming bir-biriga nisbatan joylashuvida -
yongin xavfsizligi va sanitar-texnikaviy qonun-qoidalarga rioya qilgan 
holda oraliq masofalarini saqlagan holda joylashtiriladi. Binolaming 
joylashuvi yoruq tomonda bo‘lib, ishlash jarayonida tabiiy yorugiikdan 
maksimal - toialigicha foydalanish imkoniga ega boiishi kerak.
7. Guruh binolari va qurulmalami tegishli joylarda korxona 
hududiga quyidagi talablar asosida joylashtirish:
• Ma’muriy, xo‘jalik va to‘xtash joylariga ega boigan xizmat 
ko‘rsatish boiimlari, mahalliy to ‘xtash joylari va mustaqil transport 
uchun binolar, odamlar harakati oqimi ko‘p tomonga qurilishi kerak:
• Y ongin xavfsizligi yuqori boigan ish joylarda bino va uskuna- 
lami boshqa bino va inshootlarga nisbatan teskari shamol o'tadigan 
tomonga qurulishi kerak.
• Ishlab chiqarishdagi yordamchi binolami qoida bo‘yicha, ishlab 
chiqarishning asosiy sexi yonidagi qo‘shni hududga qurulishi kerak.
• Omborxona binolari va inshootlami ortish va tushurish operat- 
siyalarini bajarishda qulayligini hisobga olib, temir y o i izlariga yaqin 
joyga qurish.
• Umumiy y o i tizimidan xomashiyo va yoqilgi mahsulotlarini 
qabul qiluvchi asosiy omborxonalarini joylashtirishlari kerak.
• Yong‘inga xavfi yuqori boigan bino va qurulmalar hududiga, 
taxtaga ishlov berish sexlarini qurulishi man etiladi.
• Energetik obyektlami asosiy iste’molchilarga yaqinlashtirish, 
ular orasidagi gazli, issiqlik, bug1 uzatmalari va elektr uzatmalarini 
orasidagi masofani qisqartirish lozim.
• Ishlab chiqarish binolari va uskunalari yuqori statik yuklanishga 
ega b oigan qurilmalami bir turdagi shag‘allar va yuqori bosimga 
bardosh beradigan asosiy fundament boigan joylarga qurulishi kerak.
8. Binolami joylashtirishda - sexlami va butun korxonaning butun- 
likda, bosh rejani buzmagan holda va oldin qurilgan sexlami buzmasdan 
kelajakda kengayishini hisobga olgan holda ko‘riladi.
94

---

9. Ishlab chiqarish xonalarini blokli rejalashda - bitta binoda bir 
nechta sex va uskunalami birlashtirish kerak.
Zavod ishlab chiqarshning universal instruksiyasi va xomashiyoni 
ishlatishda turli ko‘rinshdagi va tejamliroq proyektlardan foydalanish 
lozim.
Sexlarning blokli joylashuvi - qurulish ishining hajmini qisqartiradi, 
komunnikatsiyaning uzatuvehanligini kamaytirish va ishlab chiqarish 
jarayonida transportirovka ishlarini kamaytiradi.
Texnologik jarayon bo‘yicha bir turdagi va ishlab chiqarishda bir- 
biri bilan aloqador yoki yo‘nalishi bir xil boigan sexlami birlashtirish 
maqsadga muvofiqdir. Vagon ta’mirlash zavodlarida sexlar blokirovka- 
lanadi vagon yig‘uv sexi, ta’mirlash-birlashtirish va g‘ildirak sexi yoki 
mexanik sex, ish qurollari sexi va mexanik ta’mirlash sexlari.
10. Korxonaning arxitektorlik rejasi birligi asosini hech qanday 
ortiqchasiz korxona uskunalarini nazorat qilish.
11. Binolami joylashtirishda - shamol yo‘nalishini va tabiiy yori- 
tish sharoitlarini qulaylashtirish va sexlami shamollatish tizimini 
hisobga olish lozim.
Zavod qurulmalarini shunday joylashtirish lozimki, shamol 
yo'nalishi aholi yashash joyiari tomondan esadigan qilib qurulishi va 
zavoddan chiqayotgan zararli chiqindilar cho‘g‘-uchqun, tutun, gazlar, 
chang va boshqa zararli omillar aholiga zarar yetkazmaydigan qilib 
joylashtirilishi lozim.
12. Obyektlaming qulay joylashishini ta’minlash: qurilmalar 
qancha zich joylashgan boisa, shuncha xarajat kamayadi va zavod ichki 
yuklami tashish hajmi ham qisqaradi. Barcha bosh rejalar variantlaridan 
eng tejamlisi tanlab olinadi va ulaming narxlari reja bo'yicha hisob kitob 
qilinadi, barcha tomonlari ko‘rib chiqilib natijaviy hisob-kitoblar 
solishtiradi. Bino qurilma va boshqa uskunalami joylashish samarasini 
ko'pincha ikkita ko‘rinish orqali ajratiladi:
l.Uchastkadagi qurilmalaming koeffitsiyenti;
95

---

2. 
(Zavod hududidagi) foydalaniladigan uchastka maydoni koef- 
fitsiyenti.
Bu koeffitsiyent zavoddagi uchastka (maydonidagi) qurilmalarning 
zichligini aniqlaydi. U may donning o‘lchamini, band bino foydalanishga 
topshirilgan va yopiq qurilmalar qismini korxonaning chegaralangan 
umumiy maydoniga nisbatan aniqlaydi.
Bu koeffitsiyent quyidagicha belgilangan: 
fa
= 0,22-0,35
Maydondan foydalanish koeffitsiyenti - korxona maydonining 
foydalanish bosqichini va chegaralangan maydonga nisbatan qo‘zg‘al- 
mas qurilmalar bilan bandligini o‘z ichida aks ettiradi.
Bu koeffitsiyent 
ksmov
-0,4-0,7 tashkil qilishi kerak.
Bosh rejani sxemasini tanlashdagi oxirgi sinov proyektdagi turii 
texnik-iqtisodiy ko‘rsatgichlar tahlil qilinadi va natija tanlanadi. Bunga 
ko‘ra proyekt xulosalarini solishtirishdan tashqari joriydagi korxonalar- 
ning ish ko‘rsatgichlari ham solishtiriladi.