Ya. O. Ruzmetov

2.4.1-cfeizma. Texnologik jarayonlar tannarxining
o‘zgarish diagrammasi
45

---

Texnologik jarayonni loyihalashda (tuzishda) ikkita variantdan 
kiritilgan partiyaga ishlov berishda eng kam tannarxga erishgan variant 
tanlanadi.
2,5. Ishlab chiqarish jarayoni, uni tashkillashtirish,
vaqt hisobi va tuzilishi
Vagon ta’mirlash zavodlaridagi asosiy ishlab chiqarish jarayon- 
larining turli xildagi ishlami bajarilishi asosan alohida sexlarda amaiga 
oshirilib - sochish, vagonni yigish, quyuv ishlari, kuzovga ishlov berish 
ishlari, mexanik, ta’mir-jamlovchi, malyar va boshqa ishlar bajariladi. 
Asosiy ishlab chiqarishdagi ishlami ko‘chirish - doimiy bir-biri bogiiq- 
likda boiib, vaqt va zamonga bog‘liqdir.
Bu esa ishlab chiqarish jarayonlarida alohida belgilangan proport- 
siya va bir xillikni nazorat qilishni talab etadi, vagonlarni ta’mirlashga 
kirib kelgan vaqtdan boshlab, ehtiyot qismlari, materiallami taniash, va 
ularga ishlov berib tayyor holdagi mahsulotga aviangungacha boigan 
barcha jarayonlar kiradi.
Texnologik jarayon 
- ishlab chiqarish jarayonining asosiy tashkiiiy 
qismi hisoblanadi.
Texnologik jarayonga qarab ishlab chiqarish jarayonlarining ketma- 
ketligi, nazarda tutilgan oichamlaming o'zgarishi. ko‘rinishi, shakli va 
tayyor mahsulotni olish yoiidagi mehnat predmetlarinmg o‘zaro 
joylashuvi va holati nazarda tutiladi.
Vagon ta’mirlash korxonalarida turli xildagi texnologik jarayonlar 
ishlatiladi.
Ulardan eng ko‘p ishlatiladiganlari quyidagilar:
- Quyush, kovkalash va shtampovka usullaridan foydalanib, kerakli 
shaklni olish.
- Payvandlash, bolt va parchin mixlar yordamida bir nechta 
detallami birlashtirish, ulaming o‘zaro joylashuvini o‘zgartirish.
46

---

- Metail qirquvchi uskunalar va chilangar ishlovi yordamida 
detallarni oicham i va shaklini o‘zgartirish.
- Metalning tashqi ko‘rinishi va tarkibining o ‘zgarishi (xromlash, 
rdkellash, bo‘yash) va galvarxizatsiyalash yordamida amalga oshiriladi.
Texnologik jarayonlar uchun tashkil topgan jarayonlaming 
takrorlanuvchi xarakteri, berilgan har bir detalga ishlov berishda, 
natijada bir turdagi shaklga erishish, o‘lchamlari va ta' mirlanayotgan 
yoki ishlab chiqarilayotgan detaldan iboratdir.
Ishlab chiqarishdagi operatsiyalar - texnologik, transportli va 
nazoratli bo‘lishi mumkin.
Texnologik operatsiyaning chegarasi deganda - ishchi yoki 
ishchilaming bir joydan ikkinchi ish joyiga o‘tishi, shuningdek 
mahsulotning boshqa joyga ko'chirilishiga aytiladi.
Ishlab chiqarish jarayonida operatsiyalar soni turlicha bo‘lishi 
mumkun: unda, mehnat sharoiti. mahsulotga ishlov berish qabul qilingan 
usul bo‘yicha, mehnat quroli va uskunalarga bog‘liq boTadi:
Zamonaviy ishlab chiqarish jarayonini qurishda, uni operatsiyalarga 
boTishdan oldin, uning vaqt va zamondagi holatini o'rganib, operat­
siyaning rejaviy maqsadi talab etiladi. Operatsiya - ishlab chiqarish 
rejasining bajariluvchi va asosiy birligi hisobianadi.
Ishlab chiqarish operatsiyasida - texnik-iqtisodiy hisob-kitoblar 
qoilaniladi: masalan, ish vaqtini normallashtirish, narxlami belgilash, 
qurilma va uskunalar zaruriyatini hisoblash.
Yuqorida ko‘rsatiigan ko'rsatkichiarmng ixtiyoriy bittasi buzilganda 
voki o zgarganda. bu perexodning oxiriga va ikkinchi perexodning 
boshlanishiga to‘xtaydi.
Detallga ishlov berishda kesish perexodi, operatsiyaning bir qismi 
hisoblanib, bir vaqtaing o ’zida bitta yoki bir nechta bir xil ishlaydigan 
kesuvchi instrumentlar, kesish rejimini o'zgartirmagan holda, bir xil 
yuzalami yoki qismlami qirqishga aytiladi.

---

Masalan: yig'ish jarayoni paytida “usul” “boltni teshikga o ‘matish” 
ikki harakatdan iborat boiadi: 1. «boltni olish» va 2. “boltni teshikka 
o‘matish”:
Usui 
-> murakkab va oddiyga bo‘linadi:
Oddiy qabul - bir nechta harakatlardan tashkii topgan bo‘!ib, biror 
bir jismni olish, ko‘chirish yoki boshqa joyga olib quyish harakatlari 
sanaladi.
M urakkab usul esa 
bir nechta oddiy usuliardan tashkii topgan 
bo‘ladi.
M ehnat