Xxi-asrda islom postmodern dunyoda qiblani topish

Partikulyarizm (lot. particula - zarra) ilohiyotshunoslikdagi, Qiyomat kuni hamma emas, faqat ayrim xristianlargina najot topishi mumkin, deb hisoblovchi ta'limot. - Tarj.

Teoditseya (frants. theodicee - xudoni oqlash, yunon. theos - xudo va dike - adolat) - rahmdil va qodir Alloh g‘oyasini dunyo yovuzligi - shayton mavjudligi bilan murosaga keltirishga, Allohni yaratuvchi va dunyoning rabbi sifatida borliqning qora kuchlari borligi bilan "oqlash"ga urinayotgan diniy-falsafiy doktrinalarning umumiy nomlanishi. Uni 1710 yili G.V.Leybnits muomalaga kiritgan. - Tarj.

Muslim, Qadar, 25.

Bukhari, Wudu', 75.

Odam Atoning tavbasi qabul qilinganidan so‘ng; «Qur'on», «Baqara» surasi, 37-oyat.

Nasafi, 473.

Kevin Reinhart, Before Revelation: the boundaries of Muslim moral thought (Albany, 1995), 45, 48, 59. Ash'ariylarning so‘nggi turimi ancha tushkundir; masalan, G'azzoliy inson aql-zakovatining ishonchsiz va hissiyotlarga beriluvchan tabiatiga bog‘liq bo‘lib qolishday og‘ir vazifani yuklashga ruxsat bermaydi (74-bet). Moturidiya tarafdorlari esa dunyoning indikativligiga bo‘lgan dastlabki va ko‘proq Qur'onga xos bo‘lgan ishonchga asoslanadi.

Baghdadi, Usul, 262.

O'sha yerda., 263.

O'sha yerda., 161. [367] O'sha yerda., 162.

368. 
     Daniel J. Sahas, ‘"Holosphyros?" A Byzantine Perception of "The God of Muhammad",' pp.109-125 of Yvonne Haddad and Wadi Z. Haddad (eds.), Christian-Muslim Encounters (Gainesville, Florida, 1995). Islom zaminining yaqinligi va u yerga musulmon sayyohlar va savdogarlar kelib turishiga va oradan (islom paydo bo‘lganidan beri) ancha vaqt o‘tib ketganiga qaramasdan, 12-asrda yunon cherkovida musulmonlikni qabul qilgan kishilar Muhammad sig‘ingan botiq kuradan voz kechish shiorini e'lon qilishga majbur bo‘lishgan.
     
369. 
     Chansons de Geste (fr.) "Harakat qo‘shiqlari" ma'nosini inglatadi. Frank qiroli Sharl I (742814) bilan bog‘liq rivoyatlar asosida paydo bo‘lgan frantsuz poemalari ("Britannika").- Tarj.
     
370. 
     Norman Daniels, Heroes and Saracens: an interpretation of the Chansons de Geste (Edinburgh, n.d.).
     
371. 
     G'azzoliy bu o‘rinda Allohning Odam Atoga har ming ruhning 999 tasi «ba's an-nur" (olov ahli)ni olib chiqishni buyurgani bayon etilgan mashhur hadisga ishora qilyapti. (Bukhari, Riqaq, 46; see Ibn Hajar al-'Asqalani, Fath al-Bari sharh Sahih al-Bukhari [Cairo, 1959], VII, 196.)
     
372. 
     G'azzoliyning gaplari «Dunyo» nashridagi «Al-Muqaffa"ga tegishli bo‘lsa kerak. Tarixiy shaxs bo‘lgan Al-Muqanna (vaf.mil.783 y.) o‘zini Allohning inkarnatsiyasi, ya'ni ruhiman, deb da'vo qilgan va Markaziy Osiyoda qonli qo‘zg‘olon ko‘targan; xalq xotirasi bunday ishlarni G'azzoliy davriga qadar yaxshi saqlab qolgan. Qarang: 'Abd al-Qahir al-Baghdadi, al-Farq bayn al-firaq (Cairo, 1328/1910), 257-8.
     
373. 
     Abu Hamid al-Ghazali, Faysal al-tafriqa bayn al-Islam wa'l-zandaqa, ed. Sulayman Dunya (Cairo, 1381/1961), 206. Bizning manbalarda Muqanna chet El bosqinchilariga qarshi kurashgan qahramon sifatida talqin etilsa, diniy manbalarda u mana shunga o‘xshash soxta payg‘ambar sifatida qoralanadi. - Tarj.
     
374. 
     Din amaliyoti A'rofga tegishli oyat xususida bir to‘xtamga kela olmadi («A'rof» surasi, 46-47-oyatlar), biroq tepalik g‘oyasi qonuniy talqin sifatida qabul qilingan. Bu talqin yetakchi sahoba Hudhayfa ibn al-Yamanga nisbat beriladi. Masalan, qarang: Ibn Jarir al-Tabari, Jami' al-bayan fi ta'wil ai al-Qur'an, Shakir and Shakir ed., volume XII (Cairo, 1957), 452: «Ba'zi birovlar Odam Ato
     

avlodlaridan bir guruhining yaxshi va yomon amallari o‘zaro tengdir, shuning uchun ular Alloh taqdirlarini hal etguncha o‘sha joyda tura turadi. So‘ngra Alloh ularni o‘z marhamati bilan jannatga kiritadi". Garchi bu qarash hech qachon muhim ahamiyatga molik, deb hisoblanmagan bo‘lsa-da, ekzegetik an'ananing aksariyati uni qabul qilgan.

368. 
     G.N. Jalbani, Teachings of Shah Waliyullah (Lahore, 1967), 158.
     
369.