Xxi asr haqiqatdan ham axborotlashgan jamiyat asri deb tan

5.2. Kanallarni to‘lqin uzunligi bo‘yicha zichlovchi WDM 
texnologiyasiga asoslangan keng polosali transport tarmoqlari 
Aloqa tarmoqlariga bo‘lgan talablarning kundan-kunga oshishi 
tufayli shu talablarni qondiruvchi yangi texnologiyalar yaratilmoqda va 
amalda qo‘llanilmoqda. 
SDH/SONET iyerarxiyasining uzatish tezliklarini qo‘llagan holda 
optik tolali aloqa tarmoqlari rivojlana boshladi. Natijada kam kanalli 
uzatish tezliklaridan STM-1ga (tezligi 155 Mbit/s) undan keyin STM-4 
(tezligi 622 Mbit/s) undan keyin esa STM-16 (tezligi 2.5 Gbit/s) ga 
o‘tish amalga oshdi. Bunday jadal rivojlanishning zaruriyati Internet 
trafiklariga, ya‘ni, uning xizmat turlariga bo‘lgan qiziqish bilan ham 

---

bog‘liqdir. Internet tarmoqlariga ulanuvchi kanallar xajmining oshishi 
o‘z navbatida foydalanuvchilarga multimediyalardan foydalanish 
imkonini beradi. Bu esa tarmoqqa ulanuvchi operatorlarni sonini 
oshirishga majbur qiladi va natijada kanallar soni singari ularning 
uzatish tezliklari ham oshadi. Bunday tezliklardan foydalanish uchun 
STM-64, STM-256 texnologiyalari yaratildi. Lekin ma‘lumotlarni 
uzatish xajmining yanada oshishi va o‘tkazuvchanlik qobiliyatining 
mavjud bo‘lgan optik tolalar orqali tez to‘lishi yana muammolarni 
yuzaga keltirdi.
Bunday muammolarni hal qilish uchun esa 3 variantdan 
foydalanishga to‘g‘ri keladi: 
- yangi optik kabellarni yotqizish; 
- vaqtli multipleksorlashga ega bo‘lgan apparaturalardan 
foydalanish; 
- WDM texnologiyalaridan foydalanish. 
Birinchi variantda tarmoqdagi mavjud bo‘lgan optik kabellarni 
o‘rniga yangisini yotqizish iqtisodiy qiyinchiliklarni yuzaga keltiradi. 
Ikkinchi variantda esa, yotqizilgan optik kabellar orqali STM-64, 
STM-256 kabi texnologiyalarning yuqori tezlikli oqimlarini uzatish 
mumkin. Umuman bunday tezliklarda eng asosiy vazifani signalning aks 
qaytishi va polyarizatsion modali dispersiya amalga oshiradi. 
Dispersiya‘ni sozlash uchun, manfiy qiymatga ega bo‘lgan tolali optik 
kabelning bir bo‘lagidan foydalaniladi. Shuningdek, uzatish tezligining 
oshishi bilan yorug‘lik oqimining so‘nishi oshadi va foto qabul 
qilgichning sezuvchanligini pasaytiradi, ya‘ni, xatolikning paydo bo‘lish 
chastotasi belgilangan chegaraga mos keladi, bu esa kirish signalining 
minimal quvvatini oshiradi. Qabul qilinadigan signalni yetarli quvvat 
bilan ta‘minlash uchun qo‘shimcha ravishda kuchaytirgich va 
regeneratorlarni joylashtirishga to‘g‘ri keladi. 
To‘lqin uzunligi bo‘yicha ajratilgan optik multipleksorlash (WDM 
Wavelength Division Multiplexing), optik zichlashtirish bo‘yicha yangi 
texnologiyalardan hisoblanadi. Quyidagi 5.2-rasmda bir optik tola orqali 
bir necha alohida to‘lqin uzunliklaridagi optik aloqa kanallari tashkil 
qilinishini ko‘rish mumkin.

---

5.2-rasm. Bir optik tola orqali bir necha alohida to‘lqin
uzunliklaridagi aloqa kanallari tashkil qilinishi 
WDM ning ishlaprintsipial sxemasi juda oddiy. Bunday 
texnologiyada bir tola orqali SDH ning bir nechta optik kanalini uzatish 
uchun, signallarning optik to‘lqin uzunligi o‘zgartiriladi, multipleksor 
yordamida ular aralashtiriladi va optik liniyaga beriladi. Qabul kiluvchi 
punktda teskari jarayon amalga oshadi. Quyidagi 5.3-rasmda WDM 
texnologiyasini amalga oshirishning eng asosiy qurilmalari bo‘lgan 
optik multipleksor va demultipleksorlarini ishlash prinsipi ko‘rsatilgan. 
5.3-rasm. DWDMning optik multipleksor va demultipleksorlarini 
ishlash printsipi 
Hozirgi paytda WDM, ma‘lumotlarni uzatuvchi analog tizimlar 
uchun chastota bo‘yicha multipleksorlash (FDM), kabi optik sinxron 
tizimlarda ham xuddi shunday vazifani o‘taydi. Shu sababli WDM li 
tizimlar, chastota bo‘yicha optik multipleksorlovchi (OFDM) tizimlar 
nomini oldi. Lekin bunday texnologiyalar bir-biridan keskin farq qiladi. 
FDM da bir yon chastota oralig‘iga ega bo‘lgan amplitudaviy 
modulyatsiyalash mexanizmi qo‘llaniladi. OFDM modulyatsiya 
mexanizmida esa, tashuvchi chastotalar alohida manbalar (lazerlar)da 
ishlab chiqiladi. Bunday signallar bitta ko‘p chastotali signalga 
multipleksorlar yordamida birlashtiriladi. Uning har bir tashkil 
topuvchisi (tashuvchisi) turli sinxron texnologiyalar qonuni bo‘yicha 
shakllangan raqamli signallarning oqimlarini uzatishi mumkin. Masalan 
bitta tashuvchi ATM trafikni, boshqasi SDH ni, uchinchisi esa PDH ni 
uzatishi mumkin. Buning uchun tashuvchi uzatuvchi trafikka mos 
keluvchi raqamli signal bilan modulyatsiyalanadi. 

---