|
1-rasm. Zamonaviy mulk to’g’risidagi multifan tuzilmasining fazoviy piramidal shakldagi modeli4
Bu modelda: QN - qiymat nazariyasi; NN - narx nazariyasi; MN — mulk (ne’mat) nazariyasi; AN — qimmat nazariyasi; BRN — boshqarish va regulyatsiya qilish nazariyasi.
Ushbu model asosida quyidagi xossalarni ko’rsatish mumkin:
-nazariyalarni o’zaro uzviy bog’liqlikdagi garmonizatsiyasining fazoviy integratsion shaklga ega ekanini;
-qiymat, narx va qimmat kategoriyalari bir biridan mazmunan farqlansada, ular uchun umumiy bazis bo’lgan mulkning ajralmas va ekvivalent atributlari ekanligini;
-mulkdorning tartibli (regulyatsiya qilinuvchi) mulkiy (ijtimoiy-iqtisodiy-informatsion-huquqiy) munosabatlarining bog’liqligini;
-o’zaro ekvivalent bo’lgan mulk va uning kategoriyalarini kompleks tahlil qilish asosida sifatiy va miqdoriy baholashni muntazam ravishda amalga oshirib borish yo’li bilan regulyatsiya qilinishini;
-mazkur kategoriyalarni tahlil asosida sifatiy va miqdoriy baholashni muntazam ravishda amalga oshirib borish yo’li bilan boshqarish ularning bazisi(mulk)ni boshqarish demakligini;
-mulk va uning kategoriyalarini kompleks yondashuv asosida tizimli tadqiq etilishining maqsadli va tartibli ekanini;
-bir biridan mazmunan farqlanuvchi qiymat, narx va qimmat kategoriyalarining umumiy bazisi mulk(ne’mat) bo’lganligi uchun ularni boshqarish (jumladan, regulyatsiya qilish) jarayoni maqsadida ularning matematik shakldagi funksiyasi ko’rinishida adolatli qiymat deb ifodalangan integratsiyalashgan yaxlit mezon (kriteriya) qo’llanilishi mumkinligini.
Bunda integratsiyalashgan yaxlit mezon sifatida ilgari surilgan adolatli qiymat o’zaro va bazisga ekvivalent bo’lgan mulk real qiymati va obyektiv narxining funksiyasi deb kompleks son shaklida ifodalanib tahliliy baholanishi mumkin. Shu yo’sinda baholangan adolatli qiymat konsepsiyasi asosida mos ravishda adolatli qiymatni o’stirishga qaratilgan boshqaruv (korporativ, moliyaviy boshqaruv) yondashuvlari mavjud.
Zamonaviy mulk to’g’risidagi multifan, IIS singari, quyidagilarga ega:
-turli xil va shakllardagi, xilma-xil jihat, qirra, xossa, ko’rsatkich, bozorlar va funksiyalarga hamda qo’sh tabiatga ega zamonaviy mulk (ne’mat) bo’yicha turli huquqlar, uni va u bilan bog£liq mulkchilik tizimini o’rganuvchi fanlar sohasi bo’yicha instrumentariy (terminologik apparat);
-o’rganilayotgan soha bo’yicha bilimlar tizimi;
-ushbu soha bo’yicha yangi bilimlarni to’plash hamda soha bilan bog’liq muammo va masalalar yechimiga erishishlikda qo’llash uchun mo’ljallangan metodologik bazis (o’zaro muvofiqlashtirilgan yondashuv, usul, uslub va yo’sinlar).
Ta’kidlash zarurki, zamonaviy mulk to’g’risidagi multilan garmonizatsiyalashtirilgan nazariyalar doirasida muvofiqlashtirilgan o’ziga xos terminologik apparatga, maqsad va vazifalarga, ob’ekt va predmetga hamda bilimlar tizimi va metodologiyaga ega bo’ladi.
Umuman olganda, zamonaviy mulk (ne’mat, boylik) to’g’risidagi multifan zamonaviy mulkchilik tizimi va unga xos “ne’mat-fantom-mulkdor” triadasini tizimli o’rganadi, ushbu uchlik bilan bog’liq tizimli masalalaming kompleks yechimiga erishish uchun xizmat qiladi.
Har qanday nazariya singari, zamonaviy mulk to’g’risidagi multifan nazariyasiga ham uchta funksiya xos: ilmiy bilimlar asosida mulkchilik tizimi va unga xos “ne’mat-fantom-mulkdor” triadasini bilish, prognostik va amaliy.
Birinchi funksiyasi mulkchilik tizimi va unga xos “ne’mat-fantom-mulkdor” triadasi bo’yicha tadqiqot sohasidagi (mulk va unga bo’lgan huquqlar, mulkiy munosabatlar va mulkchilik tizimi, bundagi mulk bozori va mulk qiymatini baholash xizmatlari bozori hamda mazkur bozorlardagi faoliyat va h.k.) ijtimoiy-iqtisodiy-huquqiy-informatsion jarayonlarni, ulardagi voqeliklar va jarayonlami hamda ularning ichki mazmun-mohiyatini har tomonlama va chuqur tadqiq etish, o’rganishdan iborat.
Prognostik funksiyasi zamonaviy mulkchilik tizimi va unga xos “ne’mat-fantom-mulkdor” uchligi bo’yicha tadqiqot sohasini ma’lum muddatdagi istiqbolga rivojlanishini bashorat qilishning ilmiy asoslarini ishlab chiqishni nazarda tutadi.
Amaliy funksiyasi esa davlatning mulkchilik tizimi va unga xos, “ne’mat-fantom-mulkdor” triadasi bo’yicha tadqiqot sohasini rivojlantirish siyosatini ilmiy asoslash ko’rinishida namoyon bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
