|
Kirish
1. XVI – XIX asrlarda O’rta osiyoga tashrif buyurgan elchilarning esdaliklari qimmatli manba sifatida
2. O’rta Osiyo xonliklariga Buyuk Britaniyadan kelgan elchilarning to’lagan ma’lumotlari yozgan asar va esdaliklarida o’rganish
3. Rus elchilarining xonliklarga tashrifini o’rganish rus manbalarida
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
Kirish
Mavzuning dolzarbligi. O`zbekiston qadimiy va boy tarixga ega mamlakatdir. Bu tarixni o`rganar ekansan o`zingda o`zgacha g’urur va iftixor sezasan. Bu tariximiz mamlakatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyev aytganidek bir necha sinov va murakkab davrlarni boshdan o`tkazdi:“O`zbek xalqining necha ming yillik tarixida qanday murakkab davrlar, og’ir sinovlar bo`lganini barchamiz yaxshi bilamiz” 1 . Bu murakkab davr va sinovlarni yengib mustaqillikga erishdik. Mustaqillikga erishganimizdan so`ng har bir sohada katta islohotlar amalga oshirildi. Bu islohotlarni biz O`zbekiston tarixi fanida ham kuzatishimiz mumkin. Zero, o`z xalqi tarixini bilmagan shaxs o`zini shu xalq farzandiman deb aytaolmaydi. Bu haqida O`zbekistonning Birinchi Prezidenti Islom Karimov shunday deydi : “Har qaysi inson men shu millat farzandi ekanman, mening ajdodlarim kimlar bo`lgan, millatimning ibtidosi qayda, uning, oyoqqa turishi, tiklanish, shakllanish jarayoni qanday kechgan, degan savollarni o`ziga berishi tabiiy.1 Tarixiy ildizini izlagan odam, albatta, bir kun mana shunday savollarga duch keladi va aminmanki, to`g’ri xulosalar chiqaradi. Tarix saboqlari insonni hushyorlikka o`rgatadi, irodasini mustahkamlaydi”. Albatta, tarix saboqlarini yoritishda xolislik va haqqoniylikka e’tibor berish boshlandi. Hususan, O`rta Osiyo xonliklariga xorijiy mamlakat vakillari elchilarini kirib kelishi va ularni maqsad - muddaolarini aniq yoritish bugungi kun tarixchilari oldida turgan muhim vazifalardan biri hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A. Karimovning 1998-yil 26-iyunda bir guruh tarixchi va jurnalistlar bilan bo`lgan uchrashuvida Respublika tarixchilari oldiga aynan shunday vazifa qo`yildi. Ushbu masala O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 27-iyunida qabul qilingan “O`zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Tarix instituti faoliyatini takomillashtirish to`g‘risida”gi qabul qilingan qarorida ham o`z ifodasini topgan. Unda, xususan, o`zbek xalqi va uning davlatchiligining haqqoniy tarixini o`rganish, “…eng qadimdan hozirga qadar davlatchilik tarixiy bosqichlarida hududimizda yashagan xalqlarning siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy va ma’naviy hayoti masalalarini o`rganish” lozimligi qayd etilgan . O`zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov ta`kidlaganidek, tarixni haqqoniy o`rganadigan bo`lsak va uni yoshlarimiz ongiga to`la yetkazib, ularni vatanparvar qilib tarbiyalay olsak, biz o`z oldimizga qo`ygan maqsadimizga erishgan bo`lamiz. Tarix takrorlanishdan iborat bo`lib, yuqorida ta`kidlangan maqsadimizga erishish uchun o`tmishimiz tarixini haqqoniy o`rganishimiz va undan ibrat ola bilishimiz kerak. Negaki, Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov aytganidek:“…albatta, har qaysi xalq yoki millatning ma`naviyatini uning tarixi, o`ziga xos urf-odat va an`analari, hayotiy qadriyatlaridan ayri holda tasavvur etib bo`lmaydi” 4 . XIX asrda O`rta Osiyo xonliklariga Ingliz va Rus elchilari turli xil maqsadlar bilan kirib keladi. Rossiya imperiyasi va Buyuk Britaniya imperiyasi tomonidan yuborilgan elchilar haqida asosan rus va ingliz tilidagi adabiyotlarda yoritilgan. Bu manbalarda asosiy urg’u o`z mamlakatlari manfaatiga berilgan bo`lib, O`rta Osiyo xonliklarining ichki siyosatini, ularning harbiy qudratini va boshqalarni o`rganishdan iborat bo`ldi. O`rta Osiyo xonliklari haqida ularning ma’lumotlarini xolis va haqqoniy deb bo`lmaydi. Shuning uchun ham bugungi kun tarixchilari oldida mana shu manbalarni o`rganib, unga haqqoniy va xolis yoritish muhim vazifa bo`lib turibdi. Mavzuning obekti va predmeti O`rta Osiyo xonliklari (Buxoro, Xiva va Qo`qon xonliklari)ga yuborilgan ingliz va Rus elchilarining kirib kelish sabablari va ularning xonliklardagi faoliyati va oqibatlarini o`rganish va ilmiy xulosa qilish tadqiqot obyekti va predmetini tashkil etadi. Mavzuning maqsad va vazifasi O`rta Osiyo xonliklarida ingliz va rus elchilari faoliyati (XVI asrning ikkinchi yarmi - XIX asrlar oxirlari) mavzusi oldiga qo`yilgan maqsad va vazifalari quyidagilardan iborat: – XVI asrning ikkinchi yarmi - XIX asrlar oxirida O`rta Osiyo xonliklaridagi hukm surgan siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy ahvolni o`rganish; O`rta Osiyo xonliklariga Buyuk Britaniya elchilarini kirib kelish sabablarini o`rganish va aniqlash; O`rta Osiyo xonliklariga kirib kelgan dastlabki Buyuk Britaniya elchilari haqida asosli ma’lumotlarni topish va ularni tahlil qilish; Buxoro xonligida faoliyat yuritgan ingliz va rus elchilarini o`rganish va tahlil qilish; Xiva xonligida faoliyat yuritgan ingliz va rus elchilarini o`rganish va qiyosiy tahlil qilish; Qo`qon xonligida faoliyat yuritgan ingliz elchilarini o`rganish va qiyosiy tahlil qilish; O`rta Osiyo xonliklarida ingliz va rus elchilari faoliyatlari natijalarini aniqlash, tahlil qilish va yakuniy xulosa chiqarish.1 Eslatib o`tish joizki, ilmiy ma`lumotlar davr jihatidan birmuncha kechroq chop qilingan. Masalan: XVI-XVIII asrlardagi rus elchi va diplomatlarining materiallari asosan XIX asrlarda nashr qilingan. Lekin, O`rta Osiyo xonliklarining qo`shni Sharq davlatlari bilan savdo aloqalari haqidagi xabarlari asosan, XVIII asr oxirlari va XIX asr boshlarida chop qilingan asarlardan o`rin olgan. Ma`lumki, O`rta Osiyo xonliklarining qo`shni davlatlar bilan savdo — iqtisodiy aloqalari qanchalik zarur va ahamiyatli bo`lmasin, bu aloqalar ichki ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy munosabatlarda barqarorlik yo`qligi tufayli tranzit savdo uchun yaxshi imkoniyatlar ochib bera olmagan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
