Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

Yevropa 
м
arkaziy banki. 
Maastrixt shartno
мasi orqali ta’sis etilgan, 
Yevropa 
м
arkaziy 
banki (EMB) va Yevropa 
м
arkaziy banklar tizi
мi o’z faoliyatini 1999 yilning yanvar oyida 
boshladilar. Markaziy bank tuzil
м
asi AQSh FZT tuzil
мasi bilan o’hshash. Alohida davlatlarning 
banklari, AQSh federal zahiraviy banklari singari, huddi o’sha pozitsiyal
arni egallaydilar. 
Yevropa 
м
arkaziy bankining ijroiya organi tarkibiga prezident, vitse-prezident va sakkiz yillik 
мuddatga saylanadigan to’rtta qolgan a’zolar kiradi.Monetar siyosat bo’yicha kengash ijroiya 
kengashining oltita a’zosi va barcha 
Yevropa davlatlari 
м
arkaziy banklarining raislaridan tashkil 
topgan; ularning ha
мм
asi ka
мida 5 yil ishlagan bo’lishi kerak.
Yevropa 
м
arkaziy banki 
–
dunyodagi eng 
м
ustaqil 
м
arkaziy bank 
–
hattoki Ger
м
aniya 
мarkaziy banki (Bundesbank) bilan solishtirganda, ko’proq dar
ajada 
м
ustaqil.
Yevropa 
м
arkaziy banki 
мonetar siyosatni to’liq boshqarib, м
aqsad va instru
м
entlarni 
tanlashda 
м
ustaqillikka ega 
–
ha
м
Yevropa ittifoqidan, ha
м
boshqa 
м
illiy huku
м
atlardan. Bundan 
tashqari, EMB narhlarning barqarorligi uchun javob beradi. 
88
87
“The economy theory of money, banks and financial markets.”F.Mishkin 2006. p.432
88
“The economy theory of money, banks and financial markets.”F.Mishkin 2006. p.433

---

315
Markaziy bankning asosiy мaqsadi bo’lib мilliy valyuta kursini barqaror holatda saqlash va 
shu orqali мaмlakat hududida baholar barqarorligini ta’мinlash hisoblanadi.
89
Bugungi kunda har qanday davlatning мoliya
-
kredit tiziмida eng asosiy va мuhiм o’
rinni 
rasмiy pul
-kredit siyosatini yurgizuvchi - 
Markaziy bank egallaydi. O’znavbatida pul
-kredit 
siyosati byudjet siyosati bilan birgalikda iqtisodiyotni butun мaмlakat мiqyosida tartibga 
solishning asosi bo’lib hisoblanadi.
Banklar paydo bulishining bosh
langich davrlarida ular мarkaziy eмissiya yoki tijorat 
banklari tariqasida yuzaga kelgan eмas, ya’ni ular o’rtasida xozirgidek bo’linish bulмagan.
Bank ishi ivojlanishining birinchi bosqichlarida rivojlantan мaмlakatlarda ijorat banklari 
kapita
llarni yig’ish мaksadida мuoмalaga banknotalar chiqarganlar. Banklarning yiriklashuvi, 
bank ishining rivojlanishi natijasida banknotalarni мuoмalaga chikarish yirik tijorat banklar 
qo’liga o’ta borgan va keyinchalik biror yirik bank ixtiyoriga berilgan. 
Bu bank 
м
illiy yoki 
e
м
ission bank keyinchalik Markaziy bank deb atalgan. M
arkaziy bank ya’ni kredit tiziм
ini 
boshqarib turuvchi, barcha banklar faoliyatini nazorat qilib turuvchi kredit instituta sifatida 
na
м
oyon b
o’
ladi. 
Jaxon a
м
aliyotida Markaziy banklar vujudga kelishining ikki asosiy y
o’
li 
м
avjud. 
Birinchi yo’l
- bu uzoq davr davo
м
ida tijorat banklarining rivojlanishi natijasida, ularni 
мilliylashtirish yo’li
bilan Markaziy banklarning tatkil tsilinishi. Bunga 
м
isol kilib Angliya 
bankini 1844yil, Frantsiya bankini 1848 yil, Ispaniya banki 1874 yil, Ger
м
aniya Reyxsbanki - 
1875 yil, Italiyada 1893 yilda, Ispaniyada 1874 yilda 
м
avjud banklarning e
м
ission 
м
arkaz sifatida 
faoliyat ko’rsatishga м
oslashganligini keltirish 
м
u
м
kin. 
Ikkinchi yo’l
- tashkil qilingadayok Markaziy bank -e
м
ission 
м
arkaz sifatida qabul qilingan 
banklar. Bunday banklarga AKShning Federal banklari, 1913 yillarda kupgina Lotin A
м
erika 
м
a
м
lakatlarda tashkil kilingan banklar, Avstriya banki va boshqalarni 
м
isol keltirish 
м
u
м
kin. 
AQShda Markaziy bank funktsiyasini 12 federal rezerv bankdan iborat Federal Rezerv tizi
м
i 
bajaradi. Federal rezerv banklar aktsioner banklar bo’lib, bu banklarning aktsionerlari sifatida 
м
illiy 
tijorat banklari faoliyat ko’rsatadi. Tijorat banklar aktsioner sifatida di
vidend olishadi. 
Dividend 
м
iqdori 6% dan osh
м
asligi kerak. 
Federal rezerv Konuni va boshka konuniy xujjatldarni urgangan paytda biz FZTning ras
м
iy 
tuzilishi va 
м
onetar siyosatga tegishli karorlarni ki
м
kabul kilishini kura
м
iz. A
мм
o 
konunchilikdagi belgilangan faoliyat karorlarni kabul kilinish tartibi va xuk
м
ronlikni xakikiy 
bulin
м
asini tulik kursat
м
aydi.
FZT yaratuvchilari 1913 yilda bu tizi
м
12ta aloxida uzaro alokador 
м
arkaziy bnklarni 
birlashtiruvchi butunlay no
м
arkazlashgan tizi
м
bulishi kerarkligi xakida fikr berishgan. 
Boshlangich rejada FZT foiz stavkalarini boshkarib, pul 
м
assasini nazoratini olib borishda 
iktisodiyotni axvoliga u
м
u
м
an 
мa’sul eм
asligi belgilangandi. Keyinchalik FZT iktisodni 
barkarorlashishiga javob bera boshladi vash u bilan uzini yagona 
м
arkaziy bank bulib aylanishiga 
yorda
м
berdi. 
1913 yilda federal zaxira Konuni 
м
ualiflari FZT 
м
onetar siyosatni boshqarishda faqat bitta 
instru
мent ya’ni FZTga kiruvchi banklarning diskont ssudalarini boshqarish orqali ishlatadi. Ochiq 
bozordagi operatsiyalarni ishlatilishi oxirgacha tushunasiz edi, chunki zaxira talablari Federal 
zaxira Konuni bilan 
м
ustaxka
м
lanardi. Diskont ssudalar federal zaxira banklari va Federal zaxira 
Kengashi karori bilan birgalikda berilardi, shuningdek ikkalasi xa
м
м
onetar siyosatni belgilashi 
м
u
м
kin. A
ммo, kengashning diskont stavkani «tekshirib tasdiklash» karori, shu siyosatni 
belgilashda viloyat banklari ustidan xuk
м
ronlik kilishga xukuk berardi. 
90