Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

Depozitlarning hosil bo’lishi: bank tizimi
 
 
Tahlilni soddalashtirish uchun, shuni hisoblaymizki, birinchi milliy bankning krediti orqali 
jalb qilingan $100 mln depozit A bankda jamg’arildi, va bu bankda hech qanday bank ortiqcha 
zaxira saqlab turmaydi. A bankning T- 
buxgalteriyasi quyidagicha bo’ladi:
 
A BANK 
Aktivlar 
majburiyatlar 
Zaxiralar +$100 mln 
Chekli depozitlar +$100 mln 
Agar majburiy zaxira foiz stavkasi 10 % bo
’
lsa, bu bank majburiy zaxira uchun 10 mln 
dollar to
’
lab berishi kerak va 90 mln dollar qo
’
shimcha zaxira qoladi. Chunki A bank (xuddi 
birinchi milliy bankka o
’
xshab) ortiqcha zaxira saqlab turishni xohlamaydi. To
’
liq hajmda 
kreditga berib yuboriladi. A bankning krediti va chekli depozitlari 90 mln dollargacha ko
’
payadi, 
lekin qarzga oluvchilar chekli depozitlarni 90 mln dollarini sarflaganda, ular va A bankdagi 
zaxiralar shuncha summaga kamayadi. Sof natija A bankning T 
–schoti quyidagi ko’rinishga 
keladi: 
A bank 
Aktivlar
Majburiyatlar
Zaxiralar +$ 10 m 
Kreditlar + $ 90 m 
Chekli depozitlar + $100 m 
Agar A bankka qarzga oluvchi tomonidan sarflangan pul boshqa bankda, misol uchun B 
bank, jamg
’
arilgan 90 mln dollar qarzga bersa, B bankni T- schoti quyidagicha bo
’
ladi: 
B bank 
Aktivlar
Majburiyatlar
Zaxiralar + $ 90 mln 
Chekli depozitlar + $ 100 mln 
Bank tizimid
agi chekli depozitlar boshqa 90 mln dollarga oshdi, jami o’sish 190 mln dollar 
ya’ni A bankdagi 100 mln dollar qo’shilgan B bankdagi 90 mln dollar. Haqiqatda, A va B bank 
o’rtasidagi farq jami deposit hajmini oshirishda bir xil natijaga erishish uchun muhi
m 
hisoblanmaydi. Agar A bankdan qarz oluvchilar A bankda jamg’argan biror bir shaxsga chek 
yozsa, depozitlarda bir xil o’zgarish sodir bo’lar edi. B bank uchun T
-schot A bankka ariza 
berganda va uning chekli depoziti 190 mln dollar miqdorga oshgan bo’lar e
di. 
B bank keyinchalik balansini o’zgartirishni xohlaydi. 90 mln dollarni 10 % ini saqlashi 
kerak(9mln dollar) majburiy zaxira sifatida va ortiqcha zaxirada 90 mln dollarni 90 % i (81 mln 
dollar) bo’ladi. Shu summani kreditga berishni amalga oshiradi. B ba
nk qarz oluvchilarga 81 mln 
dollar kreditni taqdim etadii. B bankning T-
schoti quyidagicha bo’ladi:
B bank 
Zaxiralar +$9 m 
Chekli depozitlar +$90 m 
Kreditlar
+$81 m 

---

225
B bankdan qarzdorlar sarflagan 81 mln do
llar boshqa bir C bankda jamg’arilsin. Natijada, 
bank tizimidagi oshgan zaxiralar dastlabki 100 mln dollardan, tizimdagi chekli depozitlar umumiy 
o’sish summasi 271 mln dollargacha yetdi($100+$90+$81mln). 
Quyidagilar ham xuddi shu sabab, agar barcha banklar ularning ortiqcha zaxiralarining 
to’liq hajmda kreditga berilsa, chekli depozitlardagi yangi o’sib borish davom etaveradi(A,B, C… 
banklarda) birinchi jadvalda ko’rsatilganidek. Shuning uchun, zaxiralardagi dastlabki 100 mln 
dollar o’sishidan depozitlardagi umumiy o’sish 1000 mln dollarga yetadii. 
Agar bank ortiqcha zaxiralarni qimmatli qog’ozlarga investitsiya qilishni tanlasa, natija bir 
xil bo’ladi. Agar A bank uning ortiqcha zaxirasi va kredit berishdan ko’ra sotib olgan qimmatli 
qog’ozlari olingan
da edi, uning T-
hisobvarag’i quyidagicha ko’rinishda bo’lar edi: