Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

Pul multiplikatorining mazmuni
Pul multiplikatori nimani anglatishini seziz uchun, haqiqiy sonlardan sonli misolni tuzib 
olamiz. 
O’zgaruvchilar quyidagilar:
Rr 
–
majburiy zaxira stavkasi = 0.10 
C 
–
muomaladagi pul = 400 mlrd dollar 
D 
–
chekli deposit = 800 mlrd dollar
ER 
–
ortiqcha zaxiralar = 0.8 mlrd dollar
M 
–
pul taklifi (m 1) = C + D = 1200 mlrd dollar
Bu sonlardan valyuta stavkasi c ni va ortiqcha zaxira stavkasi e ni hisoblab olamiz: 
c= 
= 0.5 
e=
= 0.001 
natijada pul multiplikatori quyidagicha : 
m =2.5 
Pul taklifi ma`lum omillar o`zgatrishiga o`z navbatida javob qaytaradi. 
Pul bazasi MB=MB
n
+BR ekanligini e`tiborga olib, 2tengalamani qaytadan yozishimiz 
mumkin: 
M=m x (MB
n
+BR) (6) 
Ushbu barcha natijalarni biz 1-yig`ma jadvalda algebraic tarzda ko`rsatishimiz mumkin, bu 
esa omillar o`zgarishiga pul taklifi jarayonini ifodalaydi. 
6-tenglamadan ko`rish mumkinki, MB
n
yoki BRdagi o`sishi M pul taklifining ko`p 
miqdorda o`sishiga olib keladi, chunki pul multiplikatori m 1dan kattadir. Ko`rishimiz mumkinki, 
majburiy zaxira me`yoridagi o`sish pul taklifini kamaytiradi, bunda 
–
tenglamadan 
foydalanibtopilgan pul multiplikatori qiymati asosida hisoblash mumkin, bu rrning 10%dan 

---

231
15%ga oshgan misolda ko`rish mumkin (barcha boshqa o`zgaruvchilar o`zgarmay qolgan). 
Shunda, pul multplikatori 2.5dan quyidagicha kamayadi,
xuddi kutganimizdek 2.5 dan kam. 
Shunga o`xshash ravishda, o`z misolimizda ko`rishimiz mumkinki, valyutadagi o`sish pul 
taklifini kamaytiradi, bu c 0.50 dan 0.75 ga ortganida pul multiplikatorining o`zgarishi orqali 
hisob kitob qilinadi. Shunda pul multiplikatori 2.5 dan quyidagigacha kamayadi: 
Natijada ko`rishimiz mumkinki, qo`shimcha zaxiralardagi o`sish pul taklifini kamaytiradi, 
bu esa e ning 0.001dan 0.005ga ortganida pul multiplikatori o`zgarishi orqali hisob kitob qilinadi. 
Bunda pul multiplikatori 2.5dan quyidagicha kamayadi: 
Bo`lib qo`yish kerakki, qo`shimcha zaxiralar 5 barobarga oshsa ham, pul multiplikatorda bor 
yo`gi ozgina kamayish kuzatiladi, xolos. Ushbu kamayish kichik, chunki so`nggi yillarda e juda 
kichik bo`lgan sh sabab undagi o`zgarishlar pul multiplikatoriga kichik miqdorda ta`sir etgan . 
Lekin, shunday vaqtlar bo`lganki, masalan, Buyuk Depressiya va so`nggi moliyaviy inqirozlarda, 
ushbu ko`rsatkich anch ayuqori bo`lgan davrda uning pul taklifi va pul multiplikatoriga ta`siri ham 
sezilarli bo`lgan. 
1930-1933 yillarda Buyuk Depressiya Bank inqirozi va pul taklifi. 
Biz pul taklifi modelini o`tmishda pul taklifida ro`y bergan yirik o`zgarishlarni tushunish 
uchun qo`llaymiz. Ushbu bo`limida, yuqoridagi modelni AQSh tarixidagi eng dahshatli inqiroz , 
Buyuk depressiya davrida yuz bvergan monetary o`zgarishlarni tushuntirish uchun qo`llaymiz. 9-
bo`limda bank inqirozlari haqida suhbatlashdik, va ko`rdikki, ular kredit bozorida assimetrik 
ma`lumotlar bilan bo`gliq muammolarni yuzaga keltirib, iqtisodiyotga jiddiy ta`sir ko`rsatadi, 
huddi Buyuk Depressiya paytiga o`xshab.
1-rasm, 1929-1933 yillarda bankrotlikka uchragan tijorat banklaridagi depozuitlar hajmini 
ifodalash orqali Buyuk Depressiya vaqtidagi bank inqirozini tasvirlab bergan . Milton Fridman va 
Anna Shvartz , 1867-1960 yillardagi , AQShning Monetar Tarixi nomli kitoblarda 1930-yillardagi 
bank inqirozini bank inqirozini quyidagi tasvirlagan: 

---

232