Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

oddiy deposit 
ko’paytuvchisi dep 
ataladi. 
59
Bizning misolimizdagi 10% li zaxira nisbatidan oddiy deposit 
ko’paytuvchisi 10 ligi kelib chiqadi. Umumiy qilib aytganda, oddiy deposit ko’paytuvchisi ulushni 
(masalan, 10=1/0.10) ifodalovchi ikki tomo
nlama zaxira nisbatiga teng bo’ladi, shuning uchun 
depozitning bir necha marta ko’payishi quyidagicha formula orqali ifodalanadi:
(1) D=
Bu yerda 
D-
bank tizimidagi jami depozitlarni o’zgarishi
rr-talab qilingan rezarv nisbati (misol uchun 0.10) 
-
bank tizimi zaxiralarining o’zgarishi (misol uchun 100million$)
Oddiy depozit ko’paytmasining kelib chiqishi
 
Ushbu formula to’g’ridan to’g’ri algebradan foydalanish orqali hosil qilinishi mumkin. 
Biz depozit o’zgarishi yoki
zaxira o’zgarishidan bir xil javob olishimiz mumkin. 
Bizning vazifamiz jami ortiqcha zaxiraga kiruvchi duch kelgan zaxirani olish emas, balki 
RR ya’ni jami talab qilinadigan zaxira bank tizimidagi jami zaxirani
-R ga teng deganidir: 
RR=R 
Jami talab qil
inadigan zaxira esa talab qilinadiga zaxiraning jami deposit ko’paytmasiga 
teng: 
RR=rr*D 
Birinchi tenglikka RR ni o’rniga rr*D ni olib kelib qo’yamiz.
rr*D=R 
Ikki tomonni ham rr ga bo’lib quyidagi tenglikni hosil qilamiz:
D=
Deltani o’zgarishlarni ko’rsatish uchun qo’shib (1) formulani hosil qilamiz:
D=
Bu formulani hosil qilish bizga depozitni bir necha marta hosil qilishning boshqacha
yo’lini o’rgatadi, chunki u bitta bank tizimini tekshirganimizdan ko’ra butun ban
k tizimini birdan 
tekshirib jarayonni tezlashtiradi. Bank tizimi uchun deposit jalb qilish faqatgina ortiqcha bank 
zaxirasi 0 ga teng bo’lganda to’xtatiladi, bu bank tizimida bankning jami talab qilingan zaxiralari 
jami zaxiralarga teng bo’lganda kuzatiladi RR=R. rr*D RR bilan o’rnini almashtirganda R=rr*D 
hosil bo’ladi va bu bizga qanday baland depozitlar talab qilingan zaxiralarning jami zaxiraga teng 
bo’lishiga olib kelishini ko’rsatadi. Shunday qilib berilga zaxiralar depositga teng bo’ladi, ya’ni 
za
xira depozitni ta’minlaydi. 
Bizning misolimizda, majburiy zaxira stavkasi 10%. Agar zaxira 100 million dollarga 
oshadigan bo’lsa , umumiy majburiy zaxira ham 100 million dollarga oshirish uchun chekli 
depozitlar 1000 millionga oshirilishi kerak. Agar chekli depozitlarda aytaylik 900 million dollarga 
oshadigan bo’lsa , majburiy zaxiradagi oshish 90 million dollar zaxiradagi 100 million o’sishdan 
kam bo’ladi, demak ortiqcha zaxira bank tizimini qayeridadir mavjud bo’ladi. Banklar hozirgi 
kunda ortiqcha zax
iralarni qo’shimcha kreditlar berish yoki yangi depozitlar yaratishga sarflaydi: 
bu jarayon barcha zaxiralar ishlatilib bo’linguncha davom etadii, qaysiki chekli depozitlar 1000 
million dollargacha oshiriladi.
Shuningdek biz umumiy ( Birinchi Milliy Bankn
i o’z ichiga oladi) bank tizimining T
-
buxgalteriyaga qarab ham ko’rishimiz mumkin, natijalar quyidagi jarayonda:
Bank tizimi 
59
Bu ko’paytma Keynsning qadamma qadam tahlildan hosil qilinadigan ko’paytmasi bilan chalkashtirilmasligi kerak. 
U ko’paytma inverstitsiyaning daromadi oshishi bilan bog’liq bo’lsa, oddiy depozit ko’paytmas
i depozitning oshishi 
rezervning oshishi bilan bog’liq.

---

227