Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

Qog’oz pullar.
 
To’lov tizimi rivojlanishining keyingi bosqichi qog’oz pullar hisoblanadi. (ayirboshlash 
vositasi sifatida foydalaniladigan qog’oz varaqlari). Dastlab qog’oz pullarni tangalarga yoki 
ma’lum bir miqdordagi qimmatbaho metallarga ayirbos
hlashni kafolatlash tizimi mavjud edi. 
Ammo ko’plab mamlakatlarda bu qog’oz pullar qonuniy ravishda qarzlarni to’lash bilan bog’liq 
ayirboshlash operatsiyalarida foydalaniladigan, ammo tangalarga yoki qimmatbaho metallarga 
ayirboshlanmaydigan
fidutsiar qo
g’oz pullarga
aylandi. Qog’oz pullarning eng katta ustunligi 

---

166
shundan iboratki, ular tangalar yoki qimmatbaho metallarga nisbatan engilroq edi. Ammo 
ayirboshlash vositasi sifatida ular faqatgina qog’oz pullarni muomalaga chiqaruvchi hokimiyatga 
faqatgina ma
’lum bir ishonch bo’lgan holatdagina ayirboshlash vositasi sifatida qabul qilingan. 
Qog’oz pullarning bosma holati sifati etarli ravishda yuqori darajada bo’lishi hamda 
qalbakilashtirishning imkoni mavjud bo’lmasligi lozim. Qanchalik darajada qog’oz pullar
kelishuv 
shakli bo’lsa, mamlakatlar yangi pullarni muomalaga chiqarishlari yoki o’z xohishiga ko’ra eski 
pullarga o’zgartirishlar kiritishlari mumkin. Darhaqiqat, 2002 yilda ko’plab 
Yevropa mamlakatlari 
o’zlarining milliy valyutalarini bekor qilib, evroga
o’tishlari yaqqol misol bo’ladi. Qog’oz pullar 
va tangalarning eng katta kamchiligi ularning osonlik bilan o’g’irlanishi va hajmining yirikligi 
hisobiga katta miqdorda tashish juda katta xarajatlarni talab qilishi hisoblanadi. Bu muammoni hal 
etish maqsad
ida to’lov tizimi rivojlanishida navbatdagi qadam tashlandi. Bank ishining 
zamonaviy darajasi cheklarni keng tatbiq etilishini ko’zda tutadi. 
Cheklar. 
Chek 
–bir hisobraqamdan boshqasiga pulni o’tkazish bo’yicha bankga topshiriqdir. Cheklar 
katta miqdordagi naqd pullardan foydalanmasdan ayirboshlash operatsiyalarini amalga oshirish 
imkonini beradi. Cheklarning tatbiq etilishi to’lov tizimining samaradorligini sezilarli darajada 
oshirdi. Ko’pgina to’lovlar qarama
-
qarshi yo’nalishlarda amalga oshirila turib,
bir-
birini o’zaro 
so’ndiradi. Cheklar yordamida to’lovlarning o’zaro so’ndirilishi naqd pullarsiz sodir bo’ladi. O’z 
navbatida, cheklardan foydalanish to’lov tizimi bilan bog’liq transport xarajatlari qisqartiradi va 
iqtisodiy samaradorlikni oshiradi. Cheklarning boshqa ustunligi shundan iboratki, ularga 
hisobrakamdagi qoldiqdan oshib ketmaydigan summada har qanday summani yozish mumkin. Bu 
yirik operatsiyalarni amalga oshirishni engillashtiradi. Cheklar xarid uchun hisob-kitob qilishda 
qulayligi bois o’g’irlatish imkonini bermaydi. Ammo cheklarga asoslangan to’lov tizimida ikkita 
kamchilik mavjud. Birinchidan, chekni bir joydan ikkinchi joyga etkazib berish vaqt talab qiladi. 
Bu holat juda ham pulga ehtiyoji bor to’lovni oluvchi boshqa shaharda joylashgan
da muhim 
ahamiyat kasb etadii. Bundan tashqari siz chekni egasi sifatida bilasizki, chekda yozilgan 
summani depozitga kirim qilganingizdan so’ng bank bir necha kundan so’ng sizga depozitdan 
foydalanishga ruxsat beradi. Agar sizga zudlik bilan naqd pul zaru
r bo’ladigan bo’lsa, cheklar 
bilan to’lovni amalga oshirish xafsalani pir qiladi. Ikkinchidan, cheklarni chop etadiigan qog’oz 
qimmatga tushadi; baholashlaricha AQShda cheklarga ishlov berish xar yili 10 mlrd. AQSh dollari 
sarflanadi.