Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

Tovar xo’jaligi sharoitida pulning roli
 
Jamiyatda mehnat taqsimoti va ishlab chiqarish jarayonining mavjudligi iqtisodiy hayotda 
pulning rol
i doimo oshib boraveradi. Birgina mehnat taqsimotiga e’tibor qaratadigan bo’lsak, 
kompaniya yoki firma biror narsani ishlab chiqarish yoki xizmat turini ko’rsatish uchun zarur xom 
–
ashyo va materiallarni olish maqsadida bir necha xo’jalik yurituvchi sub’e
ktlar bilan iqtisodiy 
aloqalarni o’rnatadi, ishlab chiqaruvchi yoki xizmat ko’rsatish jarayonida ishtirok etayotgan 
xodimlarning mehnati uchun haq to’laydi va boshqa qator ishlarni amalga oshiradi. Bularning 
barchasi tomonlar o’rtasidagi o’zaro iqtisodiy h
amkorlik va manfaatdorlik asosida amalga 
oshiriladi. Mana shu iqtisodiy hamkorlik va manfaatdorlikni amalga oshirishning iqtisodiy 
mexanizmi sifatida pulning roli alohida ahamiyat kasb etadii.
Bozor iqtisodiyotining asosiy tamoyillarida biri har qanday faoliyatning asosida iqtisodiy 
manfaatdorlik yotadi. Ishlab chiqaruvchi korxona, tashkilot yoki firma yaratayotgan tovar yoki 
xizmatlarni shaxsiy iste’moli uchun emas, balki bozorda sotish orqali tegishli iqtisodiy foyda 
ko’rish ilinjida ishlab chiqaradi. Bu
ishlab chiqaruvchi va iste’molchilar o’rtasida tovar –
pul 
munosabatlarini vujudga keltiradi, ushbu munosabatda pul ishlab chiqaruvchi va iste’molchi 
o’ratasida ayirboshlash vositasi sifatida muhim rol o’ynaydi.
Bu erda ishlab chiqaruvchi va iste’molchi o’rtasida ayirboshlanadigan tovar yoki 
mahsulotning bahosi muhim rol o’ynaydi. Ularning bahosi bozordagi talab va taklif asosida pulda 
ifodalanadi. Pulning rolini amal qilishida baho muhim iqtisodiy mexanizm hisoblanadi, tovar va 
xizmatlar bahosiga qator om
illar ta’sir qiladi. Xususan, tovar va xizmatlarning sifati, unga bo’lgan 
talab darajasi, sotib oluvchining to’lov qobiliyati va boshqa qator omillar shular jumlasidandir.
Haqiqatda ham yuqorida qayd etilgan jarayonlarni tashkil etishda pulning ishtiroki muhim 
ahamiyat kasb etadii. Shu bilan birga, pulning tovar xo’jaligi sharoitida amal qilishining 
samaradorligini oshishiga qator omillar ta’sir qiladi. Xususan ular quyidagilardan iborat. 
1. Iqtisodiyotning barqarorligi va raqobatbardoshligi
. Mamlakat iqtisodiyotining 
barqarorligi va raqobatbardoshligi aholining iste’mol tovarlar va xizmatlarga bo’lgan talabini 
mahalliy ishlab chiqarish hisobidan qondirish imkoniyatini beradi. Bu bozor iqtisodiyoti sharoitida 
juda muhim hisoblanadi. Birinchidan, import hajmini qisqartirish asosida xorijiy valyutalarni 

---

165
chetga chiqib ketishining oldini oladi. Ikkinchidan, milliy valyutaning xorijiy valyutalarga 
nisbatan barqarorligini oshiradi.
2. Markaziy bankning mustaqilligini ta’minlanganligi
. Ma’lumki, Markaziy bankni
ng bosh 
maqsadi milliy valyutaning barqarorligini ta’minlashga qaratilgan, ushbu maqsadni samarali 
amalga oshirish uchun Markaziy bank hukumat va davlat boshqaruv organlari bosimidan holi 
bo’lishi lozim. Aks holda milliy valyutaning barqarorligi zaiflashadi va uning xalq xo’jaligidagi 
roli pasayadi.
3. Aholi va mijozlarning bank tizimiga ishonchining mustahkamligi
. Mamlakat aholisi va 
mijozlarning bank tizimiga bo’lgan ishonchining yuqoriligi pulning roliga bevosita va bilvosita 
ta’sir qiladi. Chunki ahol
i va mijozlarning banklarga nisbatan ishonchining yuqoriligi ularning 
vaqtinchalik bo’sh pul mablag’larini banklarga muddatli omonat sifatida qo’yishga undaydi. Bu 
esa pulning jamg’arma vositasi va to’lov vositasi rolini oshiradi, shu bilan birga, birinchi
dan, pul 
egalariga qo’shimcha daromad keltiradi, ikkinchidan, banklarning real sektorni kreditlash 
imkoniyatlarini oshiradi. Bularning barchasi tovar xo’jaligi sharoitida pulning rolini oshishiga 
ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
4. Inflyasiya darajasining tegi
shli me’yorlarda saqlab turilishi
. Milliy valyutaning 
inflyasiya darajasi xalqaro amaliyotda qabul qilingan me’yorlardan ortib ketishi uning 
iqtisodiyotdagi roliga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Inflyasiya darajasi yuqori bo’lgan sharoitda 
aholining real daromadlari pasayadi, kredit muassasalarida uzoq muddatli omonatlar hajmi 
qisqaradi, korxona va tashkilotlar ishlab chiqarish hisobidan emas, balki o’zaro olib sotish yo’li 
bilan daromad izlash payiga tushib qoladi. Natijada aholining iste’mol tovarlarga bo’lgan
talabi 
mahalliy ishlab chiqarish hisobidan emas, balki import hisobidan qondiriladi. Bularning barchasi 
milliy valyutaning iqtisodiyotdagi rolini pasayishiga olib keladi.