Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

Pulning moxiyati 
Biz kunlik nutkimizda ishlatadigan ”Pul” suzining mazmuni iqtisod
chilar uchun aloxida 
moxiyatga ega xisoblanadi. Yuzaga kelishi mumkin bulgan chalkashlikdan kochish maksadida, 
odatiy foydalanishdan farkli ravishda iqtisodchilar tomonidan “Pul” suzini kay tarika ishlatilishini 
aniklashtirib olishimiz lozim. 
Iqtisodchilar pul (yoki pul massasi) ni cheksiz ravishda tovar va xizmatlarni ayirboshlashda, 
shuningdek karz majburiyatlarini sundirishda qullaniladigan umumkabul kilingan tulov vositasi
sifatida belgilashadi. Dollar banknotalari va veksellardan tashkil topgan nakd pullar tulaligicha 
ushbu karashga mos keladi va pullarning bir turi xisoblanadi. Kuplab odamlar pul xakida 
gapirishganda, nakd pullarni nazarda tutishadi. (kogoz pullar va tangalar).Agarda, masalan, kimdir 
sizning oldingizga kelib, shunday desa “ Pulingiz yoki xayotingiz” , “Pul” deganda aynan nimani 
nazarda tutdingiz? ” deyishdan tiyilgan xolda siz tezda barcha pullaringizni unga tutasiz.
Iqtisodchilar pulning moxiyatini fakatgina nakd pullar bilan cheklanishini juda xam tor deb 
xisoblashadi. Cheklar xarid uchun tulov vositasi sifatida ishlatilganligi bois, chek depozitlari xam 
pul urnida kuriladi. Ammo pulning moxiyatini yanada kengrok aniklash zarur: xattoki amaliyotda 
jamgarma depozitlar nakd pullar va chek depozitlarga tezda aylanganligi bois pulning urnida 
ishlatilishi mumkin. Shunday kilib, iqtisodchilar pul yoki pul massasining umumiy va anik
tushunchasiga ega emaslar. 
“Pul” suzi tez
-
tez “boylik” suzi bilan sinonim sifatida ishlatilishi, tushunchaning moxiyatini 
yanada murakkablashtiradi. Odamlar 
tomonidan “Joe juda xam boy –
uning juda kup puli 
bor”suzining aytilishi, nafakat uning nakd puli va bankdagi depozitida kup mablag borligini, balki 
aksiyalari, obligatsiyalari, turtta mashinasi, uchta uyi va yaxtasi borligini bildiradi. Uz navbatida, 
nak
d pullar “pul” suzining tor ma’nosini anglatsada, ushbu suzning “boylik” ma’nosida ishlatilishi 
juda xam keng ma’nosini bildiradi. Iqtisodchilar pullarni (nakd kurinishida,talab kilib olinguncha 
depozitlar va boshkalar) sotib olish uchun ishlatiladigan va boylik 
–
jamgarilgan mulkning kiymati 
sifatida farklashadi.
Boylik uz ichiga nafakat pullarni, balki boshka aktivlar kurinishidagi obligatsiyalar, oddiy 
aksiyalar, san’at asarlari, er, mebel, avtomobil va uyni uz ichiga oladi.
“Sheyla –
juda xam zur qall
iq, unda juda xam ajoyib ish bor va kup pul ishlab topadi” kabi 
misolda iqtisodchilar tomonidan “daromad”sifatida olingan kursatkich, odamlar tomonidan “pul” 
sifatida tavsiflanadi. Ammo daromad bir vakt birligida mablaglar okimini bildiradi. Aksincha, pul 
bu 
–ayni vakt xolatiga ma’lum bir summani ifodalovchi zaxira xisoblanadi. Agar sizga kimdir 
uning daromadi 1000 doll. ni tashkil qilganini ma’lum kilsa, kaysi davr oralig’ida (yilda, oyda, 

---

146
kunda) ishlab topilganligi tug’risida ma’lumotga ega bo’lmasdan,
siz ushbu daromad kam yoki 
kup ekanligini ayta olmaysiz. Kimdir sizga uzining chuntagida 1000 AQSh dollari borligini 
ma’lum kilsa, siz ushbu summaning kam yoki ko’pligi to’g’risida aniq tasavvurga ega bo’lasiz.
Eslab utish joizki, ushbu kitob cheklovlarsiz tovarlar va xizmatlarni ayirboshlashda 
qullaniladigan pulning umumkabul kilingan tulov vositasi,shuningdek, daromad hamda boylikdan 
tashqari qarz majburiyatlarini so’ndirish vositasi sifatida o’rganishga bag’ishlangandir
6
.
Shuningdek, natural xo’jalikn
ing rivojlanib borishi, jamiyatda mehnat taqsimotini 
shakllanishiga olib kelgan. Vaqt o’tishi bilan odamlar o’rtasida mahsulot ayirboshlash jarayoni 
rivojlanib, ishlab chiqarishning ixtisoslashuv jarayoni ro’y bera boshlagan. Xususan, pulning 
vujudga 
kelishida 
chorvachilikning 
dehqonchilikdan 
ajralib 
chiqishi, 
keyinchalik 
hunarmandchilikning shakllanishi juda muhim ahamiyat kasb etdi. Ushbu davrda, odamlar 
o’rtasida mahsulotlarni faol ayirboshlash jarayoni boshlandi. O’sha davrdagi ayirboshlash 
munosabatlarini faollashishiga asosiy omillar sifatida quyidagilarni keltirish mumkin: 

ishlab chiqarishning natural xo’jalik shaklidan tovar ishlab chiqarish davriga o’tishi; 

ishlab chiqaruvchi sub’ektlarning bir –
biriga o’zaro bog’liqligining vujudga kelishi;

ayir
boshlash jarayonida tovarlar ekvivalentligining ta’minlanganligi.