Xoshimov, S. Saidaxmedov elektr yuritma

2.24-rasm.
Aralash qo‘zg‘atishli dvigatel tavsiflari:
a
- o‘tish tavsif! (/q.nom - ketma-ket qo‘zg‘atish chulg‘amidagi 
nominal tok); 
b
- mexanik tavsif.
Aralash chulg‘amli dvigatel ko‘tarma-transport, metallurgiya 
qurilmalarda va yuritma yuklamasi qisqa muddatga ortib ketadi- 
gan hamda tez-tez tormozlash rejimida ishlaydigan qurilmalarda 
keng qo‘llaniladi.
Savol va topshiriqlar
1. Ketma-ket qo‘zg‘atishli dvigatelning universal tavsifi qan­
day ko‘rinishga ega?
2. Dvigatelning universal tavsifi nima uchun kerak va undan 
qanday foydalaniladi?
3. Ketma-ket qo‘zg‘atishli dvigatelning mexanik tavsifi teng* 
lamasini keltiring.
4. Dvigatelning tabiiy tavsifini tasvirlang.
5. Dvigatel yakorini shuntlagandagi sxema va unga mos bo‘l- 
gan tavsifni tasvirlang. Bu sxemadan qanday hollarda foydala­
niladi?
6
. Yakor va qo‘zg‘atish chulg‘amini birgalikda shuntlagan­
dagi sxema va mexanik tavsif qanday ko‘rinishga ega? Qanday 
hollarda bu sxemadan foydalaniladi?
7 . Ketma-ket qo‘zg‘atishli dvigatelni dinamik tormozlash 
qanday amalga oshiriladi?

---

8
. Ketma-ket qo‘zg‘atishli dvigatelning dinamik tormozlash 
tavsifmi tasvirlang.
9. Reaktiv va aktiv moment bo'lganda teskari ulab tormoz­
lash sxemasini chizing.
10. Reaktiv va aktiv moment bo‘iganda ketma-ket qo‘zg‘a- 
lishli dvigatelning teskari ulab tormozlashdagi mexanik tavsifmi 
tasvirlang.

---

I l l
bob. 0 ‘ZG ARMAS TO K ELEK TR
URITM ALARINING ROSTLASH XUSUSIYATLARI 
VA MEXANIK TAVSIFLARI
3.1. EL EK TR YURITMALARNING AYLANISH 
TEZL IG IN I ROSTLASHNING ASOSIY 
K O ‘RSATKICHLARI
Zamonaviy sanoat mexanizmlarining ish organlari tezlikni 
keng ko‘lamda o‘zgartirishni talab etadi. Jumladan, metallga ish- 
lov berish dastgohlari, prokat stanoklari, ko‘tarma kran va transport 
qurilmalari, qog‘oz ishlab chiqarish, ko‘mir qazib olish, to‘qima- 
chilik va sanoatning boshqa sohalarida ishlatiladigan mexanizmlar 
kiradi. Bu mexanizmlaming barchasida yuqori ish unumdorligini 
va talab etiladigan sifat ko‘rsatkichlarini ta’minlash maqsadida 
tezlikni rostlash zarur.
Tezlikni rostlash deb texnologik jarayon talablaridan kelib 
chiqqan holda elektr yuritma tezligini majburiy o ‘zgartirishga 
aytiladi. Bu yerda tezlikni rostlash tushunchasini ishlab turgan 
mashina o‘qida yuklama o ‘zgarishi hisobiga dvigatel tezligini ta­
biiy ravishda o ‘zgarishi bilan chalkashtirib yubormaslik kerak. 
Tezlikni rostlash yuritma dvigateli yoki ishlab chiqarish mexaniz- 
mi uzatish tezligiga operator yoki maxsus avtomatik qurilma 
yordamida qo‘shimcha ta’sir natijasida amalga oshiriladi.
Elektr yuritmalar tezligini rostlashning turli usullarini tavsif- 
lovchi asosiy ko‘rsatkichlar quyidagilardan iborat:
1) rostlash diapazoni; 2) rostlash ravonligi; 3) rostlash tejam- 
korligi; 4) berilgan tezlikda mo'tadil ishlashi; 5) tezlik rostlana- 
yotgandagi yo‘nalish (asosiy tezlikka nisbatan ko‘payishi yoki 
kamayishi); 
6
) turli tezliklardagi joiz yuklama.
1. 
Rostlash diapazoni. Maksimal 
(omaks
tezlikni minimal comw 
tezlikka nisbati bilan aniqlanadi:
D
= CDmafo/Wmifl-

---

Elektr yuritmalami rostlashning zamonaviy tizimlari teskari 
bog‘lanishlar hisobiga aylanish tezligi diapazonini anchagina ken- 
gaytirish imkonini beradi. Turli sanoat mexanizm va mashinalari 
turli rostlash diapazonini talab qiladi. Masalan, metall qirqish 
dastgohlarining 
bosh mexanizmlarining rostlash 
diapazoni 
D
= (4 : 1) - (100 : 1) va undan yuqori bo‘ladi, universal dastgoh- 
larning uzatish mexanizmlari 
1000
: 
1
va undan ortiq diapazonda 
ishlaydi. Gazeta qog‘ozi tayyorlanadigan mashinalar rostlash 
diapazoni doirasi 
D =
3 : 1 ; yuqori sifatli qog‘oz tayyorlaydigan 
dastgohlarni esa £> = 
2 0
: 
1
. Ayrim prokat stanlarining rostlash 
diapazoni