Xoshimov, S. Saidaxmedov elektr yuritma

Jd,
burchak tezlik cod va elektr-

---

magnit moment 
Md
bilan tavsiflanadi. Aylanmas harakatdagi 
ijrochi mexanizmning qo‘zg‘aluvchan bikrlikka ega bo‘lgan ish 
organi 10 inersiya momenti 
J„„
burchak tezlik co„, va moment 
Mm
bilan tavsiflanadi.
1.1-rasm. Elektr yuritma mexanik qismining funksional sxemasi:
M - dvigatel, UMt va UMj - ulanish muftalari; UQ - uzatish qurilmasi
(reduktor); IO -  ijrochi mexanizmning ish organi.
Ilgarilama harakatda ish organ 
M
massa, v chiziqli tezlik va 
F
kuch bilan tavsiflanadi.
Uzatish qurilm alari (UQ) o‘zining konstruktiv va funksional 
tuzilishi bo‘yicha turlicha bo‘ladi (1.2- rasm).
Reduktor (1.2- rasm, 
a)
harakatni 
(okir
dan 
(Dc/1iq
ga uzatayot- 
ganda burchak tezligini o'zgartiradi. Reduktoming har bir ele- 
menti o‘zining burchak tezligi co/-com, ularga mos bo‘lgan iner­
siya momenti 
Ji, Jm
hamda ayrim uzatish pog‘onalardagi uzatish 
nisbati bilan tavsiflanadi, masalan,
j/ = (0 
й
,/Ю/, 
(1.1)
bu yerda: 
a)kir
va со/ - mos ravishda, yetakchi va yetaklanadigan 
o‘qlarning burchak tezliklari.
Tishli-reyka uzatkich (1.2-rasm, 
b
) 
со
burchak tezlik bilan 
aylanayotgan tishli g'ildirakning aylanma harakatini reykaning 
chiziqli tezlik v ga teng bo‘lgan chiziqli harakatiga aylantirib 
beradi. Bu holda uzatish nisbati
j = co 
R/v.
Xuddi shu formula yordamida yuk ko‘tarish qurilmasining 
(1.2-rasm, 
e)
uzatish nisbati aniqlanadi.

---

Krivoship-shatun mexanizmi (1.2-rasm, 
d)
o‘zgarmas burchak 
tezlik 
со
bilan aylanayotgan krivoshipning aylanma harakatini 
polzunning 
V (t)
o‘zgaruvchan chiziqli ilgarilama-qaytma -
aylantirib beradi.
Ш
I»
ш
1.2-rasm.
Uzatish qurilma turlari: 
a -
reduktor; 
b -
tishli-reykali uzatma; 
d -
krivoship-shatunli mexanizm; 
e -
yuk ko‘tarish barabani;/- vint-tebranma gayka uzatmasi.
Zamonaviy dastgoh yuritmalarida ko‘pincha «vint-tebranish 
gaykasi» uzatish qurilmalaridan (1.2- rasm,/) foydalaniladi. Odat­
da, zoldirli gayka 
1
siljiyotgan uzel 
2
ga qattiq mahkamlangan va 
3
vint aylanishi natijasida uzel 
2
uning bo‘ylamasi bo‘yicha 
siljiydi. Bunday UQ yuqori aniqlikka ega bo'lib, ijrochi mexa- 
nizmni 2,0-2,5 m ga siljitadi. Katta chiziqli siljitish uchun tishli- 
reyka uzatkichi qo‘llaniladi.
Yuqorida ko‘rsatilgan uzatkichlardan tashqari UQ ning to‘l- 
qinli uzatkichlar, planetar reduktorlar, tasmali uzatkichlar va 
boshqa turlari qo‘llaniladi.
Chegaralashlar olib tashlangandagi, ya’ni kinematik juftlik- 
larda lyuft (liqillash) lar va oraliqlar mavjud; kinematik juft-

---

liklaming bir-biriga nisbatan o‘zaro surilish imkoni bo‘lib natijada 
sirpanish paydo bo‘ladi; kinematik zanjiming ayrim elementlari 
qayishqoqlikka ega (CM1) bo‘ladigan yuritmaning kinematik za- 
njirini xuddi «qayishqoq» mashina kabi ko‘rib chiqamiz.
Lyuftni murakkab burchak va tezlik tavsiflarga ega bo‘lgan 
ko‘p belgili element ko‘rinishida keltirish mumkin. Bu element­
ning statik rejimlarida o‘zini tutishini korib chiqamiz. (1.3-rasm). 
Agarda boshlang'ich nuqta 0 koordinata boshida tanlangan bo‘lsa 
va СМ2 muftasining yetaklovchi qismining zavodka burchagi
musbat yonal’ishida o‘zgarsa, u holda muftaning yetaklovchi 
qismi qo‘zg‘almas bo‘lib qoladi va to cp3 ning qiymati
maguncha 
ф м
qiymati nolga teng bo‘ladi. Shundan so‘ng esa 
o‘zgarmas uzatish koeffitsiyenti К bilan birgalikda o‘zgarish 
Дфм =КДф3 =К(ф3 -ф а) yuz beradi. Bunday harakat Фз va 
ф
„ 
koordinatalarining har qanday qiymatigacha davom etishi mum­
kin. l-4.a rasmda koordinatalar 1 va 2 nuqtalar bilan belgilangan. 
Bundan keyin koordinatalaming o‘zgarishi har qanday yopiq sikl 
bo‘yicha amalga oshishi mumkin, masalan 1 - Г - Г'-Г"-1 yoki 2
- 2'-2"-2'"- 2, yoki 1-1-2 - 2"- 1. Zavodka burchagi 

ning 
davriy o‘zgarishlarida harakatning boshqa variantlari ham bo‘lishi 
mumkin.