Xoshimov, S. Saidaxmedov elektr yuritma

2.22-rasm.
Dvigatelning reaktiv statik moment ostida teskari ulash va 
reverslash rejimidagi mexanik tavsiflari.
Tavsifning 
BC
qismini teskari ulab tormozlash rejimiga, 
CD
qismi esa reverslash rejimiga mos keladi.
Tavsifning 
С
nuqtasida qo‘shimcha qarshilikni chiqarib tash- 
lab dvigatelni tabiiy mexanik tavsifdan o ‘matilgan rejim para- 
metrlari bilan 
A
nuqtaga o‘tkazish mumkin.
Aktiv statik moment bo‘lganda teskari ulab tormozlash reji- 
mini faqat yakor zanjiriga katta qo‘shimcha qarshilik 
Rq
ulab olish 
mumkin (2.23-rasm). U holda, dvigatel boshlang‘ich nuqta 
A
dan 
В
nuqtaga o‘tadi. Dvigatel tavsifning 
BC
qismida dvigatel rejimi­
da, 
CD
qismida esa teskari ulash rejimida ishlaydi.

---

с \
; 
м„ 
м
\\
4D
! Ч
: 
v
2.23-rasm.
Dvigatelning aktiv statik moment ostida teskari ulash va 
reverslash rejimidagi mexanik tavsiflari.
Turg‘un harakat nuqtasi 
D
da dvigatel mexanizmning harakat- 
lantiruvchi momenti 
Mq
ni qoplaydigan tormozlash momenti hosil 
qiladi.
Bu dvigatellaming kamchiligi yuqorida ko‘rsatilganlardan 
tashqari mexanik tavsiflaming yetarli darajada qattiq emasigida 
bo‘lib, bu ulami yuklama o‘zgarganda tezlikni mo‘tadil ushlab 
turish talab etiladigan mexanizmlarda qo‘llab bo‘lmasligini ang- 
latadi.
2.8. ARALASH QO‘ZG‘ATISH CHULG‘AMLI 
DVIGATELLARNING MEXANIK TAVSIFLARI
Aralash qo‘zg‘atish chulg‘amli mashinalar mustaqil va ketma- 
ket qo‘zg‘atish chulg‘amli mashinalaming afzalliklarini saqlab 
qoladi.

---

Odatda, mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli dvigatellar kichkina 
ketma-ket chulg‘amga ega bo‘lib, bu yerda hosil bo‘ladigan mag­
nit oqim asosiy oqim bilan birga ta’sir etib magnitsizlantiruvchi 
yakor reaksiyasini kompensatsiyalaydi. Shu bilan dvigatel mexa­
nik tavsifining qattiqligi ortadi. Lekin ular aralash chulg‘amli ma­
shinalar qatoriga kiritilmaydi.
Nominal rejimda aralash chulg‘amli mashinalar mustaqil 
chulg‘amining magnit harakatlantiruvchi kuchlari (MHK) ketma- 
ket chulg‘am MHK laridan 1,5-2,5 marta kattaroq bo‘ladi. Shun­
day qilib, aralash qo‘zg‘atish chulg‘amli dvigatelning mexanik 
tavsiflari mustaqil va ketma-ket chulg‘amli dvigatellar tavsiflari- 
ning oraliq holatini egallaydi.
Mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘ami mavjudligi tufayli aralash 
chulg‘amli dvigatel chegaralangan salt yurish tezligiga ega bo‘la- 
di:
n
0
= 
UfCE
Фп
bu yerda: Ф ,- mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘ami hosil qiladigan 
oqim.
Shu bilan birga ketma-ket chulg‘am mavjudligi uchun kichik 
yuklamalarda mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli dvigatellarga nisba­
tan tezlikning tushishi ko‘proq bo‘ladi.
Yakorda tok katta bo‘lganda aralash chulg‘amli dvigatelning 
magnit tizimi to‘yinadi. Shuning uchun uning mexanik tavsiflarini 
hisoblashda ketma-ket chulg‘amli mashinalar uchun tatbiq etilgan 
formulalar va usullar qo‘llaniladi. Yakor toki nol bo‘lganda ham 
(En'])t
ning qiymati nol bo‘lmagan o ‘tish tavsifl (
En~l)t = f( I
v) 
kabi bo‘ladi (2.24-rasm, 
a).
Bunday dvigatellarda teskari ulab tormozlash boshqa o ‘zgar- 
mas tok mashinalaridagidek amalga oshiriladi (2.24-rasm, 
b).
Di­
namik tormozlash yoki energiyani tarmoqqa qaytarib tormozlash 
rejimlarida ketma-ket chulg‘am qisqa tutashtiriladi. Bu tormoz­
lash tavsiflarining qattiqligini oshiradi (2.24-rasm, 
b). 5
punktir 
chiziq bilan dvigatelning ikkala chulg‘ami ishlayotgan holatidagi 
tavsifi keltirilgan. Bu yerdan ko‘rinib turibdiki, generator rejimida 
mashina yakoridagi tok yo‘nalishining o ‘zgarishi ketma-ket chul- 
g‘am magnit oqimining tashkil etuvchilarining yo‘nalishi o‘zgari- 
shiga olib keladi.

---