Xorijiy filologiya fakulteti

Kompozitsiya estetik didning teranligini talab qiladi. Chunki u, albatta, badiiy kompozitsiyada ham o'zligini topadi. «Masalan, ikki sevishgan yigit va qiz maysazorda uchrashib, g'aroyib his-tuyg‘ularini bir-birlariga izhor etayotganda ma’shuqaning oyoqlari daf atan toshbaqaga tegib ketishi mumkin. Ammo o'sha g'aroyib his-tuyg‘ulami tas- virlaydigan she’rga toshbaqaning kirishga haqqi yo'q», — deydi A.Oripov.

Ba’zida bu mulohazalaming teskari isbotini ko'rganingda Jonrid Abdul- laxonovning «Yo'l» romanida Gulchiroyga Qudratning muhabbati tasvirlanarkan, o'rinsiz tarzda loypishtak o'ynayotgan bolalar, qoqolab qochgan ikki-uch tovuq, hangrab yuborgan eshak... ham qatnashadi, kompozitsiya yaratish - did san’ati ham ekan- ligini ta’kidlashga, yozuvchi-san’atkorning har bir tasviri, so‘zi o'lchangan, go‘zallikka o‘rangan, qalblarga bexato kiradigan ezgulik nuri bolishi shartligini eslatishga majburiyat sezasan.

Demak, «Hikoyaga taalluqli bo‘lmagan hamma narsani shafqatsizlik bilan chizib tashlash lozim. Agar siz birinchi bobda devorda miltiq osilib turibdi desangiz, ikkinchi yoki uchinchi bobda o‘sha miltig‘ingiz, albatta, otilishi kerak» (A.P.Chexov). Ana shu saboq —kompozitsiyaning bosh qonunidir, unga bo‘ysungan yozuvchi o‘z g‘oyaviy-estetik niyatiga xizmat qil- maydigan bironta tasvirni, bironta tafsilotni, bironta detalni, bironta so‘zni, hattoki, bironta tinish belgisini kiritmaydi. Ma’lumki, kompozitsiya syujetdan kengroq hodisa sanaladi, chunki u syujetni ham, syujetdan tashqarida qoluvchi vositalarni ham o‘zida jamg‘aradi. Syujetdan tashqarida qolgan badiiy unsurlar — kompozitsion vositalar deb yuritiladi va ularning barchasi asarning bir butun va mukammal bo‘lishiga xizmat qiladi. Shuning uchun ham kompozitsiyani adabiy asarga tugallik va yaxlitlik baxshida etuvchi, yakunlovchi ada- biy-badiiy shakl deb yuritadilar. Kompozitsion vositalardan ba’zilarini hukmingizga havola etamiz.