Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар



Download 4,01 Mb.
Pdf ko'rish
bet261/389
Sana26.03.2022
Hajmi4,01 Mb.
#510812
1   ...   257   258   259   260   261   262   263   264   ...   389
Bog'liq
xoразм

XORAZM MA

MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI 

8/2020 
192
қилинган вақтгача “илмий
-
адабий ҳаётда ишлатилмаган, ўзбек тили ички имкониятлари 
негизида ясалган”
[7] 
янги терминлар
тақдим қилингани унинг қийматини оширади.
Ш.Раҳматуллаев, Н.Маматов ва Р.Шукуровларнинг 1980 йилда чоп этилган “Ўзбек 
тили антонимларининг изоҳли луғати”да ўша вақтгача бўлган антонимлар бўйича қилинган 
илмий ишлар ва нашр қилинган луғатларни ўрганиш асосида қилинган шу турдаги 
луғатларнинг дастлабкиларидан ҳисобланади. 
1981 йилда нашр қилинган 60000 сўз ва сўз бирикмасидан иборат З.М.Маъруфовнинг 
таҳрири остидаги икки томли “Ўзбек тилининг изоҳли
луғати” шу хил луғатларнинг 
дастлабкиси бўлиб, бир гуруҳ ўзбек тилшунослари томонидан жамоа бўлиб ишлаб чиқилди. 
Луғат ўзбек тилшунослигининг лексикографияси ривожига қўшилган катта ҳисса сифатида 
баҳоланди. Шунгача 1927
-
1928 йилларда нашр этилган А.Зоҳирийнинг “Мукаммал русча
-
ўзбекча луғат”и, 1927 йилда К.К. Юдахиннинг “Қисқача ўзбекча
-
русча луғат”и, 
У.Аҳмаджонов ва Б.Ильязовларнинг 1931 йилдаги “Ўзбекча
-
русча луғат”и, С.Раҳмати ва 
А.Қодировнинг 1934 йилдаги “Русча
-
ўзбекча тўла сўзлар” номли луғати, В.В. Решетовнинг 
“Қисқача ўзбекча
-
русча луғат”и, Т.Н.Қори Ниёзий
ва А.Н.Боровковнинг 1941 ва 1942 
йиллардаги “Ўзбекча
-
русча луғат” ва “Русча
-
ўзбекча луғат”лари, 1950
-
1955 йилларда бир 
гуруҳ лексикографлар томонидан “Русча
-
ўзбекча луғат”, 1954 йил ва 1959 йилларда нашр 
этилган “Русча
-
ўзбекча луғат” ва “Ўзбекча
-
русча луғат”лар ўзбек тилининг изоҳли луғатини 
тузишга асос бўлиб хизмат қилди. 1959 йилда нашр этилган нормативлик тамойилига 
асосланган “Ўзбекча
-
русча луғат”и изоҳли луғат тузиш учун бевосита асос ҳисобланади, 
луғат тузиш учун умумий бўлган кўп масалалар, хусусан, луғатда бош сўзларнинг шакли, сўз 
танлаш тамойиллари, сўзларнинг маъно, стилистик, грамматик тавсифи, лексикографик 
белгилар тизими ана шундай масалалар жумласига киради. Ўша давр ижтимоий жараёнлари 
мамлакатда саноат, қишлоқ хўжалиги, фан ва техника тараққиётининг ривожланиши луғатда 
кўп миқдорда янги сўз ва терминлар билан акс эттирилди. Айтиш жоизки, луғатнинг 
вазифаси тилда сўз бойлигини тўплаш ва тавсифлаш ҳамда унинг адабий тил нормаларини 
белгилашдир.
Ш. Раҳматуллаевнинг “Ўзбек тили омонимларининг изоҳли луғати” (1984), 
Э.Бегмaтoвнинг “Ўзбек тилининг oрфoэпик луғaти” (1984), Ҳ.Бердиёрoв, Р.Рaсулoвнинг 
“Ўзбек тилининг пaремиoлoгик луғaти” (1984), «Русча
-
ўзбекча луғат» икки томли лексик 
бирликлар луғати (1984), А.Ҳожиевнинг «Лингвистик терминларнинг изоҳли луғати» (1985) 
ўзбек тили лексикографиясининг бойишида муҳим манбалар ҳисобланади.
Кейинги йилларда ўзбек тилшунослигида луғатшунослик бўйича олиб борилган ишлар 
ниҳоятда самарали бўлди, лексикография соҳаси ривожлана бошлади, русча
-
ўзбекча, 
ўзбекча
-
русча, инглизча
-
ўзбекча, ўзбекча
-
инглизча луғатлар, имло луғати, изоҳли луғат ва 
терминологик луғатлар нашр этилди. Бугунги кунда ўзбек тилининг фразеологик, омонимик, 
синонимик, частотали, чаппа луғатлари, шева ва диалект луғатлари мавжуд.
Бир тилли, кўп 
тилли ва турли соҳавий луғатлар яратилиб, лексикография тилшуносликнинг алоҳида, етук 
соҳаси сифатида намоён бўлди.
Мамлакатимизнинг истиқлолга эришиши ўзбек халқининг маданий
-
маънавий, илмий
-
маърифий ҳаётида улкан ижобий ўзгаришларнинг юзага келишига сабаб бўлди. Тил 
халқнинг миллий қадриятлари ва мафкуравий дунёсини ўзида кўрсатади. Кейинги йилларда 
Республика давлат бошқаруви, сиёсий тизимидаги ўзгаришлар унинг аҳолиси бўлган 
ўзбеклар тилига ҳам салмоқли ўзгаришлар, бойишлар олиб келди.
У.Қўзиев тадқиқотларида таъкидлаб ўтганидек, “ўзбек луғaтчилигидa муҳим мaсaлaлaр 
бўйичa йўриқнoмaлaр [1] ишлaб чиқилиб, “энциклoпедик луғатлар, тaржимa луғaтлaри, фaн
-
техникaнинг мaълум сoҳaсигa oид сўзлaр қaтлaмини aкс эттирувчи луғaтлaр [6]” яратиш 
ривожлана бошлади. 1925 йилдaн ҳoзирги кунгa қaдaр Ўзбекистoндa 50 дaн oртиқ сoҳa 
бўйичa 140 тaгa яқин терминoлoгик луғaт нaшр этилгaн бўлиб, улaрнинг сoҳaвий 
терминлaрни тaртибгa сoлиш ва изоҳлашда ўрни муҳим ҳисобланади.
Лексикология ва лексикография фанларига сезиларли, аҳамиятга молик янгиликлар 
олиб кирган бу жараённи ўрганиш тилшуносликнинг айни кунлардаги долзарб 
муаммоларидан биридир.
Н.Охунов “Жой номлари таъбири” изоҳли луғати (1994), Т.Нафасов томонидан 
тузилган «Жанубий Ўзбекистон топонимларининг изоҳли луғати»ни, С.Қораевнинг «Жой 



Download 4,01 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   257   258   259   260   261   262   263   264   ...   389




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish