|
Калит сўзлар:
метафора, когниция, “фикрий тўр”.
Аннотация.
Статья посвящена психолингвистическому изучению места метафоры в
прогрессе лексического значения, при котором развитие когнитивной информации в
конечном итоге интерпретируется как производная номинация.
В частности, были
XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI
–
8/2020
194
проанализированы случаи пересечения информации на уровне нейронов, образующих
метафору в мышлении.
Этот
процесс буквально эмпирического характера, порождающий
текстуры
-
метафорические номинативы, которые являются конечным продуктом
пересечений на интеллектуальном уровне.
Ключевые слова:
метафора, когниция, «мысленный узор».
Abstract. The article is devoted to the psycholinguistic study of the place of metaphor in the
progress of lexical meaning, in which the development of cognitive information is ultimately
interpreted as a derived nomination. In particular, cases of intersection of information at the level
of neurons that form a metaphor in thinking were analyzed. This is a process of a literal empirical
nature that generates textures - metaphorical nominatives, which are the final product of
intersections on an intellectual level.
Keywords:
metaphor, cognition, “thought pattern”.
Н.Д.
Арутюнова “метафора –
нарсанинг ўзи” ва “метафорани саралашдаги синчковлик,
уни тўғри танлашга доир баҳс предметнинг ҳақиқий моҳияти тўғрисидаги баҳсдир” дейди
[1:
5-
32]. Ф.Анкерсмит ўзининг “Нарративная логика”
31
номли асарида воқеликни тасвирлашда
метафорадан фойдаланиш ҳақиқатни баён этишнинг энг кучли усули деб таъкидлайди ҳамда
нарратив баённи метафорик баён билан тенглаштиради
[2: 11].
Метафоранинг когниция ривожидаги ўрнини белгилаш
аввалида маъно ва тушунчага
доир мулоҳазаларга тўхталсак. Бунда А.А.Потебнянинг маънони яқин (ближайшее значение)
ва узоқлашувчи маъно (дальнейшее значение) турларига бўлиб, яқин маънонинг миллий
хосланганлиги ва умумийлиги, узоқ маънонинг индивидуаллиги тўғрисидаги қарашларини
ўрни билан қайд этиш мумкин
[3]. Маънони турли турдаги тоифаларга бўлиш, ўз навбатида,
формал ва мундарижавий маъно, қисқарган ном ва очиқ маъно, кундалик тушунча, кенг
тушунча, илмий тушунча, маъно ва моҳият, маиший ва илмий тушунчалар, содда тушунча
сингари терминларни келтириб чиқарди
[3]. С.Д.Кацнельсон бу борада лексик маънолар
тақдим этаётган билимлар лисоний билимлар бўлиб, уларни олам тўғрисидаги билимлар
билан қориштирмаслик лозимлигини таъкидлайди. Чунки олам тўғрисидаги билимлар
кўлами ҳар бир индивиднинг дунёқараши, манфаатлар ва қизиқишлар доираси, билим
даражаси билан белгиланади. Ҳар бир тил соҳибининг муайян предмет тўғрисидаги
билимлари лексик маъно акс эттирган ҳамда лисоний белгилар орқали қарор топган ва айнан
шу предметни ифодалаётган бирликларнинг маъно кўламидан бир неча баравар улкандир.
Гарчи тил соҳибининг билимлари қисман лисоний белгилар орқали ифода топса
-
да, бу
билимларнинг жами кўламини зинҳор тилга сиғдириб, тилда акс эттириб бўлмайди. Демак,
семантикада
ҳар бир лексик маънони шу билимларнинг минимум даражаси деб қараш тўғри
бўлади
[4].
Маънони тушунчага зид қўйиш нотўғри. Негаки битта сўз бир вақтнинг ўзида иккита
тушунчани англатиши мумкин эмас. Ҳар бир сўз англатиши мумкин бўлган тушунча
денотатив асосга эга бўлади ва у шу тушунча билан боғлиқ жами белгиларнинг
умумлашмасини намоён этади. Тушунча таркибининг турфалилиги ундаги белгиларнинг
конъюнкциясига сабаб бўлади.
Гап маъно, тушунча ва белги, ахборот тўғрисида бораркан, бу ўринда унутиш мумкин
бўлмаган нозик жиҳат мавжуд. Яъни предметларни лисоний белгилардан фарқламаслик
мутлақо нотўғри ва бунинг умуман имкони йўқ. Ваҳоланки, ҳар қандай предметни у ёки бу
предмет, нарса ва ҳодисаларнинг фарқли белгилари, хил
хусусиятларига нисбатан белгилаш,
ажратиш мумкин. Предметга алоқадорлик (ўхшашлик)ни икки маънода: денотатив
алоқадорлик ҳамда референт алоқадорлик (якка предметга алоқадорлик, ўхшашлик)
сифатида тушуниш лозим. Денотатив алоқадорлик тушунча негизида содир бўлади.
Ҳолбуки, предметга алоқадорлик (ўхшашлик)ни мавҳум маъноли лексемалар ва кенг
31
Нарратив
л
отинча
narrare
—
«баён тили»
.
Ром Харре ва
Йенс Брокмейерга кўра
нарратив
—
бу индивиднинг
лингвистик ва ижтимоий
-
коммуникатив маҳоратлари қоришмасидан иборат қобилияти билан чегараланган ва
тарихий
-
маданий усулда ўтиб келувчи лингвистик ва психологик структуралар мажмуасидир. Бунда турмуш
воқеалари сўзловчининг олам тўғрисидаги қарашлари асносида тарихий баён хоссаларини қабул
қилади, шу
йўсинда нарратив –
воқеликнинг субъектив баҳо ва муносабат қоришмасини ҳам маълум маънода ифода этади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
