Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

ҳимоякор
 
Мен ва унга сен ҳоким
 
эмас!
 
Усмон Носирнинг ҳатто таржима асарларида ҳам бундай окказионализмларни тасвир 
руҳига мос равишда қўллаганлигини кўрамиз. Лермонтов қаламига мансуб “Демон” асари 
таржимасида 
ҳимоячи
 
ясалмасига маънодош 
ҳимоякор
окказионализми усталик билан 
қўлланади. Бундай бирликлар поэтик руҳ сезилиб туришида, шеърий ифода гўзаллигининг 
шаклланишида индивидуал нутқ доирасидагина ҳосил қилинади. Бу ясалмага нисбатан 
ясовчи
асоси алмаштирилиб ясалган окказионализмлар
сифатида қараш лозим. Чунки 
-
кор 
[ф.
-
иш, меҳнат, фаолият
қилиш, хатти
-
ҳаракат] касб эгаси, мутахассислик, машғулот билан 
боғлиқ
бўлган шахс оти ясайди: бинокор, халоскор, хизматкор; от туркумидаги сўзларга 
қўшилиб, асосдан англашилган тушунчага эгалик, у тушунчанинг
ортиқлигини ёки унга 
хослик,
ўхшашлик, хусусият, ҳолат маъноларини ифодаловчи сифатлар ясайди: нақшинкор, 
риёкор, шиддаткор, ҳаваскор; [ф.
-
экувчи;
-
“экмоқ” фл.нинг ҳоз.зам. шакли] асосга қўшилиб,
асосдан англашилган нарсани
экувчи шахс оти ясайди: пахтакор, шоликор, ғаллакор каби
[6]. 
 
О , у
 
қандай 
давомдор!
 
Нур билан тўлган бутун
 
Гуллари чаман
-
чаман,
 
Мен уларни ичаман.( “Боғим” )
 
-
дор [ф.
-
эга бўлувчи; сақловчи, қўриқловчи;
-
“бирор нарсага эга бўлмоқ, эгалламоқ” 
фл.нинг ҳоз, зам. шакли] асосан от туркумидаги сўзлардан қуйидаги маъноли сифатлар
ясайди: 1) отларга қўшилиб, шу сўз орқали ифодаланган предметга эгаликни,
ўша маънодаги 
нарса ёки ҳодисанинг мавжудлигини англатади: айбдор,
байроқдор...2) сўз асосидан 
англашилган тушунчанинг ортиқлигини, катталигини билдирувчи сифатлар ясайди: 
гўштдор, рангдор...каби [7]. Шоирнинг “Боғим” шеърида эса –дор сўз ясовчи аффикси 
орқали давомдор ноодатий окказионализми ҳосил қилинган. 
Ҳар қандай окказионал форма аввалдан мавжуд бирор семантикани
ўзига тақаб олади, 
ана шу
семантикани ноодатий кўринишда
рангдор
ифодалайди. Шу сабаб
ҳам
окказионализмлар
барқарор
бўлмаган
номинативликка
эга дейилади
ва
бу
маъно
кўпинча
матндагина
рўёбга
чиқади [8].

---