Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI 
–
9/2020 
220
Усмон Носирнинг “Норбўта” достонидан келтирилган нутқий парчада ҳолат равиши 
ясовчи аффикси 
–лаб
воситасида 
суяклаб 
окказионализми
ижод
жараёнида
ижодкор 
томонидан
айни шу вазият, мазмун эҳтиёжидан келиб чиққан ҳолда ясалган. Ҳар бир 
ижодкорнинг
ўзига хос
услуби бўлгани сингари, ана шу
услуб замирида яратилган янги 
сўзлар, янги қўлланишлар ҳам бўлади.
Шоир ижодида бу ҳодиса шеърнинг бадиийлигини, 
оригиналлигини таъминловчи услубий восита вазифасини бажаради:
Бечора чол ҳолидан кетди,
 
Мен 
суяклаб 
уйига элтдим.
 
Ёмон урган экан , шу кеча
 
Жон берган
 
у, кексайган етим.
( 17-
бет)
С.Тошалиева “Тил луғати таркибидаги янгиланишлар, маъновий
ўзгаришлар, услубий 
тоифаланишларда ҳам, нутқ эгасининг сўз ясаш, сўз ижод қилишдаги шахсий малака ва 
маҳоратларида ҳам сўз ясалиши ҳодисасининг бевосита иштироки бор” [5] лигини қайд 
этади. Шоирнинг “
Яна кўнглимда...
” шеърида адиб бадиий тафаккури,
ўткир нигоҳи орқали 
бетакрор мисраларига кўчганлигини гувоҳи
бўламиз. 
Яна
 
кўнглимда эрка бир шодлик,
 
Яна тилимда севгили шеърим.
 
Яна то ичдан томчилар 
суқдор,
 
Томчилар сувдек эзилган меҳрим.
 
Яна кўнглимда эрка бир шодлик (103
-
бет)
 
Адибнинг бетакрор асарлари ғоявий
-
бадиий жиҳатдан тасвир имкониятларининг 
кенглиги билан ажралиб туради. Ҳар қандай ҳодисани,
инсоннинг барча руҳий 
кечинмаларини,
ўзи тасвирламоқчи бўлган манзара
ёки шахсни
ўзи хоҳлагандек ифодалаши 
учун мавжуд сўзлардан фойдаланмай, ҳали ҳеч ким қўлламаган, биринчи марта 
ишлатиладиган янги сўзларни яратишга интилади.
“У меники
 !- 
деди риёкор,
- 
Қиз
 
меники!Уни қолдир, бас!
 
Кеч қолдинг сен,ей,