|
Kalit so’zlar:
juft so’zlar, morfologiya, qo’shma so’z, komponent
Аннотация.
В литературе на
тюркском языке
высказываются разные мнения о
порядке парных словоформных компонентов.
В этой статье изложена история
происхождения парных слов в немецком языке.
Ключевые слова:
пара слов, морфология, синтаксис, совместное слово, компонент
Abstract.
In the literature on Turkic languages, various opinions are expressed about the
order of the double word components. In this article, the history of the origin of double words in
German is suppressed.
Keywords:
pair words, morphology, compound word, component.
Nemis tilida juft so’zlar ham
frazeologizmlar sana
ladi. Tilshunoslikda ba’zi bir olimlar juft
so’zlarni frazeologik birliklar sirasiga kiritgan. Ko’p tillar materialida tadqiq qilishgan, jumladan:
rus tilida V.V.Vin
о
gradov, nemis tilida I.I.Chernesheva, V. Flaysher, A. Lenkova va A. Iskos,
o’zb
ek tilida e
sa Hojievlar tomonidan o’rganilgan. Bu olimlar o’z nazariyalarida juft so’zlarni
frazeologik birlik deb hisoblashadi. Juft so’zlarning asosiy jihati va hususiyati fu
nksional stilistik
bo’yoqdorligidadir. Ikki bir
-
biriga yaqin bo’lmagan nemis va o’zbek tillarida juft so’zlar
mu
а
mmosi
hanuzgacha o’rganilmagan.
Ko’plab frazeolog olimlarimiz ilmiy ishlarida juft so’zlarga nisbatan turli atamalardan
foydalanishgan. Nemis tilida bu frazeologik birliklar
“Paarformel”, “Wortpaar”, “Binomiale”,
“Zwillingsformeln”, “sprichtwörtliche Formeln”, “Wortgeschwister”
[1],
“
Doppelungen
”
[2],
“formelhafte Wendungen” kabi nomlar bilan ataladi.
A. Iskos va A. Lenkova o’zlarining “Lesestoffe zur deutschen Lexikologie” kitobida
juft
so’zlarga nisbatan “Zwillingsformeln”, “sprichtwörtliche Formeln”,
v
a “Wortpaare”
atamalarini
qo’llashgan
[3]. Wernfried Hofmeister
“Sammlung der gebräuchlichen
Zwillingsformeln in der
deutschen Gegenwartssprache
”
kitobida esa
“Wortpaar”, “Binomiale” atamalaridan foydalangan.
E.H. Assenine
ham o’zinin
g ilmiy maqolasida
“Wortpaare”
terminidan, I. Brandsh esa
“Paarformeln” atamasidan frazeologik birlik sifatida foydalangan.
Sh.S.Imyaminova o’zining “Nemis va o’zbek tillarida juft so’zlar” kitobida “Bugungi kunda
juft so’zlar ko’pgina tillarda
bir necha nomlar bilan atalgan va aynan nemis tilida inobatga olingan
alohida nomi mavjud emas. Shuning uchun nemis tilida “Wortpaare” va “Zwillinfsformeln”
atamalari ko’proq qo’llaniladi”
[4] deb ta’kidlab o’tgan. Juft va takroriy so’zlarning ma’no mohiy
ati
va termin sifatida ham bir-b
iriga o’zaro yaqinligi va o’xshashligi va bu ikki xil so’z turkumi va
ularning bir-
biriga munosabati haqida turli tuman fikrlar paydo bo’lishiga
sabab bo’ladi. Ko’plab
olimlarimiz juft so’zlarni ikki guruhga, ya’ni sof juft so’zlar va takroriy juft so’zlar
ga ajratadi.
Boshqa bir guruh tadqiqotchilarimiz esa juft va takror so’zlarni umumiy belgilarga ega bo’lgan turli
so’z kategoriyalar deb ta’rifl
ashadi
va ularni alohida guruhlarga bo’lib tekshirishni taklif qilishadi.
V. Reshetov va U.
Tursunovlarning fikricha, juft so’zlar alohida bir guruh bo’lib, takroriy so’zlar
esa qo’shma so’zlar tarkibiga kiradi.
O’zbek tilida esa juft so’zlarga oid alohida
e’tiborga molik
tadqiqot olib borgan professor A. Hojiev juft va qo’shma so’zla
r uchun umu
miy holda “qo’shma
so’z” atamasini qo’llash mumkin emas deb ta’kidlaydi. Uning fikricha, “juft so’zlar mustaqil leksik
ma’noli yoki leksik ma’noga ega ikki tarkibning teng bog’lanishi asosida tashkil topib,
umumlashtirish, jamlik kabi ma’nolarni
ifodalovch
i so’z, so’zning juft formasi”
[5] hisoblanadi.
Juft so’zlar o’rtasidagi masofa juda yaqin bo’ladi. Misol qilib oladigan bo’lsak; yaxshi
-yomon,
bog’
-
rog’ va boshqala
r.
Nemis tilida esa juft so’zlar yasalishi muаmmosiga to’xtaladigan bo’lsak, juft so’z yas
alishida
yangi so’z yasalishi hodisasi uchramaydi. Ular so’z birikmasi ham bo’lolmaydi. E. Agrikola juft
so’zlar haqida “Juft so’zlar har doim ikkita
o’xshash so’zlardan iborat bo’ladi. Ular o’zaro yaqin
munosabatdagi so’zlardir” [6]. Tilshunos
olim F.Zell
er juft so’zlarni qoidaga asosan
Do'stlaringiz bilan baham: |
