№
Areal turi
Turlar soni
MO’YoA
ning umumiy soniga % da
1.
Eron-Turoniy
38
22,22
2.
Paleoakrotik
20
11,70
3.
Turoniy
22
12,87
4.
O'rta yer dengizi-Eron-Turoniy
18
10,53
5.
Kosmopolit
8
4,68
6.
Holoarktik
8
4,68
7.
Sarmatyan
7
4,10
8.
Sharqiy O'rta yer dengizi-Eron-Turoniy
6
3,51
9.
Orol-Kaspiy
5
2,92
10.
O'rta yer dengizi-Turoniy
4
2,34
11.
Turano-mo'g'ul
4
2,34
12.
Pontik-Sarmatian
4
2,34
13.
G'arbiy Paleoarktika
3
1,75
14.
Oldingi Osiyo
2
1,18
15.
Kichik Osiyo -Turoniy
2
1,18
16.
Kichik Osiyo-Eron-Turoniy
2
1,18
17.
Sharqiy O'rta yer dengizi
2
1,18
18.
Adventiv
2
1,18
19.
Markaziy Osiyo
1
0,58
20.
Evropa
1
0,58
21.
Yevropa-Kavkaz-Markaziy Osiyo-himalayoldi
1
0,58
22.
O'rta yer dengizi - Holoarctic
1
0,58
23.
O'rta yer dengizi
1
0,58
24.
Sarmatian-Paleoarktika
1
0,58
25.
Kaspiyoldi
1
0,58
26.
Pontik-O'rta yer dengizi
1
0,58
27.
Maloazian
1
0,58
28.
Kavkaz-Turoniy
1
0,58
29.
Eronlik
1
0,58
30.
Eron tog'li O'rta Osiyo
1
0,58
31.
Tog'li O'rta Osiyo
1
0,58
32.
Yevropa-Sharqiy Osiyo
1
0,58
Jami
171
100
XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI
–
9/2020
11
turanliklar
–
22 (
Allium caspium
(Pall.) Bieb.
Kalidium caspicum
(L.)
Ung.
–
St
е
rnb.,
Haplophyllum ramosissimum
(Pauls.) Vved.,
Lycium ruthenicum
Murr.,
Tamarix hispida
Willd.,
Zygophyllum oxianum
Boriss,
Ammodendron
conollyi
Bunge,
Astragalus transcaspicus
Freyn,
A.unifolialatus
Bunge,
Glicirrhiza aspera
L.,
Iris falcifolia
Bunge,
Mentha asiatica
Boriss,
Calligonum aphyllum
(Pall.) Gurke,
Rheum tataricum
L.,
Rumex drobovii
Korov.,
Lagochilus
acutiloba
(Ledeb.) Fisch. & Mey.), va h.q.
Qadimgi O'rta yer dengizi hududi bilan chegaralangan turlar, ya'ni qadimgi O'rta yer dengizi
turi - 27.
Madaniy o'simliklarning yovvoyi ajdodlarini bizning arealogik tahlilimiz shuni ko'rsatdiki,
Qoraqalpog'iston va Xorazm hududida O'rta yer dengizi bilan chegaralangan 27 (yoki 15,8%) tur
mavjud. Bu:
Cynanchum sibiricum
Willd
., Achillea nobilis
L.,
Inula caspica
Blume.,
Lepidium
latifolium
L.,
Aellenia glauca
(M.Bieb.) Aellen,
Ae. iliensis
(Lipsky) Aellen,
Kohia prostrata
(L.)
Schrad.,
Anisantha tectorum
L.,
Cynodon dactylon
(L.) Pers.,
Crataegus korolkovii
L.Henry,
Rosa
majalis
Herrm., va boshqalar.
Tog'li O'rta Osiyo tipidagi madaniy o'simliklarning yovvoyi ajdodlari turlari asosan O'rta
Osiyo fokuslari chegaralarida o'sadi (
Amygdalus spinossisima
Bunge - O'rta Osiyo tog 'va
Crataegus pontiaca
C. Koch. - Eron-O'rta O'rta Osiyo). Ular qadimgi O'rta yer dengizining turli
qismlarining ajralmas qismi. Shuning uchun biz esl
atib o’t
gan ikki turning yashash joylarini (Tog'li
O'rta Osiyo va Qadimgi O'rta yer dengizi) umumlashtirib, ular haqida qadimgi O'rta yer dengizi
bilan bog'langan turlar deb aytishimiz mumkin. Bunga shuningdek, Eron tog'li O'rta Osiyo, Eron-
Turoniy, Eron tiplarning turlari (40 tur mavjud) kiradi.
Shunday qilib, qadimgi O'rta yer dengizi hududi bilan cheklangan madaniy o'simliklarning 67
(yoki 39,18%) turlari mavjud.
Uchlamchi davrdan saqlanib qolgan, qadimgi dunyo ichidagi mo'tadil va subtropik
mintaqalarni qamrab olgan palearktik tipdagi turlar diqqat markazida muhim o'rinni egallaydi.
Bunday 25 tur mavjud, ya'ni, barcha yovvoyi o'sadigan ajdodlarining taxminan 14,6%. Bular
Sagittaria trifolia
L.,
Lactuca serriola
Torner
in
L.,
L. tatarica
(L.)
C. A. Mey.
L.,
Tripolium
vulgare
Nees.,
Brassica juncea
(L.)
Sczern
., Sinapis arvensis
L.,
Sisymbrium loeselii
L.,
Chenopodium glaucum
L.,
Convolvulus arvensis
L.,
Medicagolupulina
L.,
Melilotus albus
Medik.,
Trifolium repens
L.,
Agropyron repens
(L.) Beauv.,
Beckmannia eruciformis
(L.) Host.,
Dactylis
glomerata
L.,
Echinochloa
oryzoides (Ard.) Fritsch.,
Setaria viridis
(L.) Beauv.,
S. verticillata
(L.)
Beauv.,
Polygonum persicaria
L.,
Portulaca oleraceae
L.,
Datura stramonium
L.,
Hyoscyamus
niger
L.,
Solanum nigrum
L.,
Typha laxmannii
Lepech
., Urtica dioica
L.
Agar uchta eng katta yashash areallarining tiplarini hisoblasak, ularning 102 yoki deyarli
59,6% mavjudligini aniqlaymiz.
Ushbu ma'lumotlar, diqqat markazida o'stirilgan o'simliklarning yovvoyi ajdodlari turlarining
aksariyati Qadimgi O'rta yer dengizi bilan bog'liq va ularning kelib chiqishi uzoq o'tmishga borib
taqaladi.
Madaniy o'simliklarning yovvoyi ajdodlari orasida quyidagi turlar qayd etilgan: hududning
Holoarctic turi bilan - sakkiz tur:
Artemisia annua
L.,
Xanthium strum
а
rium
L.,
Capsella bursa-
pastoris
(L.)
Medik.,
Calystegia s
ер
ium
(L.)
R.
В
r
о
wn,
Equisetum r
а
m
о
sissimum
D
е
sf.,
Phalaroides arundinaceae
(L.) Rauschert,
Polygonum amphibium
L.,
Ranunculus sceleratus
L.,;
Sarmatian bilan - yetti -
Daucus carota
L.,
А
gri
ор
h
у
llum squ
а
rr
о
sum
(L.)
Мо
q.,
Atriplex cana
C.
A. Mey.,
Ceratocarpus arenarius
L.,
Ephedra distachya
L.,
Elymus racemosus
Lam.,
Lolium
multiflorum
Lam.,
Poa bulbosa
L.,; va kosmopolit tipdagi sakkiz tur -
Bidens tripartita
L.,
Chenopodium album
L.,
Ch. strictum
Roth,
Plantago maritima
L.,
Digitaria sanguinalis
(L.) Scop.,
Echinochloa crus-galli
(L.) Beauv.,
Setaria italica
(L.) Beauv.,
Sorghum halepense
(L.) Pers.
To'rt tur Evropa, Kavkaz, Sibir hududlari bilan bog'langan: ulardan biri Evropa mintaqasi
(
Bromus racemosus
L.), Evropa-Kavkaz-O'rta Osiyo-Himoloy turi bir tur -
Eruca sativa
Mill.,
Kavkaz-Turon mintaqasining turi -
Trachomitum skabrium
(Beg. va Bell.) Pobed va Evropa-
Sharqiy Osiyo tarqalgan areal turi -
Bromus japonicus
Thunb.
Qolgan 18 turdagi hududlar diqqat markazida juda zaif va 1-5 tur bilan ifodalanadi.
Madaniy o'simliklarning yovvoyi ajdodlarining ichki xilma-xilligini o'rganish katta amaliy
ahamiyatga ega, chunki bu selektsiya uchun materiallarni bebaho manbasini topishga imkon beradi.
Shunday qilib, madaniy o'simliklarning yovvoyi ajddodlari turlarining tarkibi tahlili shuni
ko'rsatadiki, ularning yashash joylari juda xilma-xil.
Yuqorida aytib o'tilganidek, yovvoyi o'simliklar turlarining intraspesifik xilma-xilligini
o'rganishda ko'plab endemik intraspesifik taksonlarni tuzatish va genofondlarni tanlash uchun
XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI
–
9/2020
12
qimmatli narsalarni ochish mumkin. Bundan tashqari, millionlab yillar davomida shakllangan
o'choqning jismoniy va geografik sharoitlarining xususiyatlari yovvoyi turlarda katta xilma-xillikka
olib keldi.
Ma'lum bir turning arealini bilish orqali uning kelib chiqishi haqida gapirish va madaniy
o'simliklar bilan o'tishlarda foydalanish uchun turli xil materiallarni chizish mumkin.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO
’
YXATI:
1.
Ажиев
А. Б. К изучению видового состава диких сородичей культурных растений Каракалпакстана и
Хорезма
// Вестник науки и образования. 2016. №9 (21). –С. 24
-28. DOI: 10.20861 /2312-8089-2016-21-001.
2. Ажиев А.Б., Назарбаева Г., Баходирова Д. Распределение
дикорастущих сородичей культурных
растений Республики Каракалпакстан по хозяйственно
-
ценным группам // Научный медицинский вестник,
2016. N4(6).
–С. 51
-58.
3. Ажиев А.Б., Баходирова Д.Б., Назарбаева Г.А. Анализ распределения хозяйственно
-
ценных видов
дикорастущих сородичей культурных растений Республики Каракалпакстан // Проблемы современной науки и
образования. 2017. № 6 (88). –С. 14
-16. DOI: 10.20861/2304-2338-2017-88.
4. Гроссгейм А. А. Флора Кавказа. Баку: АзФАН, 1939, т. 1.
-402
с.
5. Камелин Р. В.
Филогенетический анализ естественной флоры горной Средней Азии. Л.: Наука, 1973.
-
335 с.
6. Лазеренко А. С. Основнi засади класифiкацii ареалiв листяних мохiв Радянського Далекого
Сходу//Укр. бот. журнал, 1956, т. 23. №1, с. 31
-40.
7.
Тахтаджян А. Л. Флористические области земли. Л.: Наука, 1978. –247 с.
8. Meusel H., Jager E. und Weinert E. Vergle1chende Chorologie der Zentraleuropeischen Flora. Jena, 1965, v.
1.-495S.
Do'stlaringiz bilan baham: |