Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

Тадқиқот манбаи ва услуби
. Тадқиқотларда ғўзанинг
D
1
,
D
5
, A
2
, 
А
D
1
, 
А
D
2 
геном 
гуруҳларига мансуб 
G.thurberi Tod, G.raimondii Ulbr., G.arboreum L., G.hirsutum L. 
ва 
G.barbadense L. 
турлари иштирокида яратилган ғўза навларининг муҳим хўжалик
белгилари 
андоза навлар билан таққосий ўрганилиб таҳлил қилинди ҳамда ўрганиш юзасидан олинган 
маълумотлар таҳлили мазкур мақолада келтирилган. Олинган натижаларга
[5] 
математик 
ишлов берилган.
Тадқиқот натижалари ва муҳокамаси
. Олинган натижаларга эътибор қаратадиган 
бўлсак, ўрганилган ҳар бир навни
навдорлигини яхшилаш мақсадида далада фенологик 
кузатувлар олиб борилди. Фенологик кузатув натижаларига кўра СП
-
1303 ғўза навида 980 та 
ўсимлик ўрганилиб, улардан 19 навга хос бўлмаган нотипик ўсимликлар, С
-
1306 навида 586 
та ўсимликдан
12 та, СП
-
Камолот навида 320 та ўсимликдан 17 та ва Камолот
-
79 навида 640 
ўсимликдан 22 та навга хос бўлмаган нотипик ўсимликлар мавжудлиги аниқланди. 
Аниқланган ўсимликларда шохланиш, кўсак ва барг шакли ҳамда барг ранги, антоциан 
доғларнинг мавжудлик даражаси белгилари бўйича навга хос бўлмаганлиги кузатилиб, 
уларнинг барчаси чиқитга чиқазилди ва шу орқали навдорлик даражасини яхшилашга 
эришилди.

---

XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI 
–
9/2020
229
Ғўзанинг
муҳим хўжалик белгилари ҳисобланган тезпишарлик кўрсаткичи 
ўрганилганда, янги яратилган навларнинг тезпишарлиги 116 кундан (СП
-1303
), 122 кунгача
(СП
-
Камолот) бўлган тезпишарликни қайд этиб, бу андоза С
-
6524 навидан навларга мос 
ҳолда
1-
7 кунгача тезпишар эканлигини кўрсатди.
Бевосита тезпишарлик билан вилтга 
чидамлилик ўзаро боғлиқ бўлиб, адабиётларда кечпишар навларнинг вилтга нисбатан 
чидамсиз бўлиши, яъни бу ҳаво ҳароратининг пасайиб бориши билан ҳам боғлиқлиги 
келтириб ўтилган. Тадқиқотларда навларнинг вилт билан зарарланиш даражаси ҳам 
аниқланиб, умумий даражада зарарланиш бир
-
биридан кескин фарқланмаган ҳолда 6,8
-
12,
9% зарарланишни қайд этди. Бу кўрсаткич андоза С
-
6524 навига нисбатан сезиларли 
равишда чидамли эканлигини кўрсатиб, улар орасида С
-
1306 нави энг чидамли эканлигини 
жадвал маълумотлари ҳам тасдиқлайди. Навларнинг касалликка бардошли бўлишини 
уларнинг келиб
чиқишида вилтга бардошли 
G.thurberi Tod, G.raimondii Ulbr. 
турларининг 
иштирок этганлиги билан ҳам изоҳлаш мумкин.
Ҳосилдорлик
элементларидан бўлган 
бир дона кўсакдаги пахта вазни
ва 
1000 дона 
чигит вазни
белгилари бўйича ҳам мураккаб турлараро дурагайлаш
асосида олинган янги 
навларнинг кўрсаткичи андоза навдан тўлиқ устунликни кўрсатди. Бир дона кўсакдаги пахта 
вазни ўртача
6,3-
6,6 г. ни ташкил этгани ҳолда навларнинг белги бўйича бир
-
биридан кескин 
фарқланиши кузатилмади ва андоза С
-65
24 навидан тўлиқ устунликни намоён этди. 
Навларда 1000 дона чигит вазни 125,4
-
132 г
. 
оралиғида бўлиб, энг яхши натижа С
-1306 
навида ва нисбатан паст натижа СП
-
Камолот
навида қайд этилди. Паст натижани қайд этган 
янги навнинг ҳам ушбу белги бўйича кўрсаткичи андоза навга нисбатан 5 г. юқорилигини 
жадвал маълумотлари ҳам тасдиқлайди (1
-
жадвал).
Ғўза
асосан тола учун экилиб, тола чиқими юқори бўлган янги навларни яратиш енгил 
саноатни толага бўлган эҳтиёёжини қондиришга хизмат қилади. Шу сабаб бошқа белгилар 
билан бирга навларнинг тола чиқимига ҳам эътибор қаратилди. Камолот
-
79 (38,4%) ва С
-
1306 (37,3%) навлари бошқа навлар ва андоза навдан сезиларли устунликни қайд этган бўлса, 
СП
-
Камолот ва СП
-
1303 навлари 36,5
-
37% оралиғидаги тола чиқимига эга бўлиб, бу андоза 
нав даражасида эканлигини кўрсатади (1
-
жадвал).