Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

 
Кириш.
Республикамиз қишлоқ хўжалигида, жумладан пахтачилик соҳасида олиб 
борилаётган ислоҳатлар натижасида ижобий ўзгаришларга эришилиб, ривожланишнинг 
барқарор тизими яратилди. Хусусан, селекционерлар олдига амалдаги анъанавий ва 
ноанъанавий селекция услубларидан фойдаланган ҳолда ғўзанинг тезпишар, ҳосилдор, тола 
чиқими ва сифати юқори, турли касаллик ва зараркунандаларга ҳамда айрим стресс 
омилларга чидамли янги навларини яратиш вазифаси қўйилди. Сўнгги йилларида ушбу 
вазифани бажариш юзасидан улкан ишлар амалга оширилиб, қатор янги ғўза навлари 
яратилган бўлсада
бу масала ўз долзарблигини йўқотгани йўқ. Шу сабабдан, кўрсатиб 
ўтилган вазифаларни амалга ошириш долзарб
масалани ҳал қилишда, замонавий фан 
ютуқларини назарда тутган ҳолда селекция ишларини олиб бориш ҳамда ғўза
коллекциясидаги мавжуд ёввойи, ярим ёввойи ва маданий турлари
генларини битта 
генотипга жамлаш орқали генетик жиҳатдан бойитилган янги ғўза навларини яратиш
муҳимдир [1
-2]. 
Дўнё бўйлаб етиштириладиган пахта толасининг 95%, яъни аксарият қисми 
(AD)
1 
геноми гуруҳидаги 
G.hirsutum L. 
турига мансуб ғўза навларига тўғри келади.
 
Қолган
(3-4%) 
қисми
(AD)
2 
геномли ғўзанинг
 G.barbadense L. 
турига мансуб
 
навлардир.
 
Осиё қитъасининг 
Бангладеш, Ҳиндистон ва Хитой мамлакатларида ғўзанинг
 
А
1
,
 
А
2 
геномидаги
 
маданий 
диплоид 
G.herbaceum L. 
ва
 G.arboreum L. 
турларига мансуб
 
навлари ҳам
қисман экилади. Бу 
маданий навлардан ташқари, ҳозирда
ғўзанинг
турли геном гуруҳларига мансуб
50 га яқин
ёввойи турлари мавжудлиги аниқланган. Ушбу ёввойи турлар ҳам ноёб белги хусусиятларга 
эга бўлиб, улардан
маданий 
(AD)
1 
ва 
(AD)
2 
геномларига мансуб ғўза навлари генотипини
бойитишда фойдаланиш мумкин [3, 4].