|
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI
–
9/2020
136
Abstract.
This article analyzes the relationship of kurash to our national values, the factors
that give rise to this connection, and the ethnographic features of these factors. The formation of
the sport of kurash and its aspects related to national values have been revealed through various
methods of analysis.
Keywords:
kurash, national values, Uzbek kurash, polvon, methods of kurash, Khorezm
school, Surkhandarya school, Bukhara school. international struggle, history of struggle
Қадимий
ва
бой
тарихга
эга
бўлган
Ўзбекистонда
миллий
одат
ва
анъаналар
билан
чамбарчас
боғлиқ
бўлган
,
ўзида
минг
йиллик
тарихийликни
ифодалайдиган
,
ёш
авлодни
бақувват
қилиб
тарбиялашга
хизмат
қиладиган
,
қадимий
даврлардан
халқимизнинг
тарихий
ўйини
сифатида
шаклланиб
келиб
,
бугунги
кунда
спорт
турли
деб
бутун
дунёда
эътироф
қилинаётган
ўйин
турлари
жуда
кўп
.
Мисол
сифатида
тарихий
ўйинларимизга
кўпкари
(
от
пойгаси
),
кураш
ва
бошқа
халқ
ўйинларини
киритишимиз
мумкин
.
Ушбу халқ ўйинларини
бугунги кунда спорт тури даражасига айланишига таъсир қилувчи бир қанча омиллари
мавжуд бўлиб, улар қуйидагилардир
:
-
Миллий характердаги
,
аниқ белгиланган қонун
-
қоидаларга эга эканлиги;
-
Халқ орасида кенг ёйилиши учун барча омиллари мавжуд эканлиги;
-
Ўйин нафақат иштирокчиларнинг жисмоний тайёргарлигини, балки ақлий
тайёргарлигини ҳам, мантиқий ва тезкор фикрлаши ва ҳоказоларнинг талаб этиши
.
Биз юқорида таърифини келтирган ана шундай ўзбек миллий спорт турларидан бири
-
бу курашдир. Кураш спорт тури ўзининг ривожланишининг бир қанча босқичларини босиб
ўтган бўлиб, кўплаб олимлар ва тадқиқотчилар бу спорт турини ривожланишини турли
даврларга бўлиб ўрганишади. Ўзбек кураши қадимда дунёга келган бўлиб, бу кўп сонли
тарихий ёдгорликларда ўз аксини топган. “Бахсларни тинчлик йўли билан ҳал
қилиш,
шунингдек душманни асирга олиш усулларини ўз ичига оладиган кураш усулларини
тасвирловчи қадимий расмлар ҳозирги Ўзбекистон ҳудудида олиб борилган археологик
қазилмалар давомида топилган” [1]. Айни вақтда кураш ўзининг ривожланишининг ҳар бир
тарихий босқичида турли хил ижтимоий функцияларни бажариб, тарихий даврни босиб
ўтиши натижасида ўз шаклларини ички структурасини ўзгартириб борган. Ўрта Осиё
тарихига мурожаат қилар эканмиз, қадимий давлатлар бўлмиш Марғиёна, Бақтрия ва
айниқса Сўғдиёна давлатида турли байрамлар ва сайллар ташкил қилинган бўлиб, уларда
турли томошалар, раққослар, қўшиқчилар, қўлга ўргатилган хайвонларнинг жанги ва албатта
кураш мусобақалари ташкил қилинган. Бу байрамлар айниқса, Сўғдиёнанинг қадимий
маркази бўлган Самарқандда Наврўз байрами муносабати билан ҳар доим халқ сайиллари
кўринишида ўтказилиб келинган. Сўғдиёнада ҳеч бир байрам ёки сайллар кураш
мусобақаларисиз ўтмаган. Бундай кураш мусобақалари учун у ўтказиладиган жой
атрофларидаги шаҳар
-
қишлоқларда полвонларнинг алоҳида тайёргарлиги амалга оширилган.
Ҳатто, ўзининг кураш мактабини яратган полвонлар ҳар бир сайл ва шунга ўхшаган
байрамлар учун янги авлод полвонларини чиқишини
уюштириш мақсадига шогирдлари
билан алоҳида тайёргарлик кўришган. Полвонлар ўртасида мусобақаларнинг ўтказилиши
эркин ва талабгорлар бўлса ўз хоҳиши билан майдонга чиқиши
анъаналари бўлган бўлсада,
полвонларнинг даврага кўтарилиши устозларнинг хоҳишига қайсидир даражада ҳам боғлиқ
бўлган. Чунки ўз шогирдини қандай имконият ва салоҳиятга эга эканлигини ич
-
ичидан хис
қила оладиган бундай мураббийлар вазиятни хис қилиб тўғри қарорларни чиқара олишлари
майдон кўрган кўпгина полвонларнинг
фаолиятидан ҳаммага маълум бўлган. Кураш
мусобақаларида ғолиблик нафақат майдонга кўтарилган полвоннинг, балки шу полвон
туғилиб ўсган қишлоқнинг обрўси эди. Чунки, биргина Соғдиёнада ўтказилган кураш
мусобақаларининг мутлақ ғолиби бўлган полвонларни ҳар йили "Сўғдиёна" курашчиси деб
номлаш одати бўлган. Ғалаба қучган полвонлар халқ ичида шу даражада хурмат қилинганки,
улар давлат ва жамоат тадбирларида обрўли жойда ўтириш учун жой берилиб, тўй ва
томошаларни шу полвонлар очиб берган. Бундан ташқари, қадимги даврларда давлатлар ва
қабилалар тарихини ўрганган олимларнинг келтиришича қабила ва уруғлар ўртасидаги келиб
чиққан зиддиятлар шу қабила ва уруғларнинг полволари ўртасидаги курашда ҳал
қилинганлиги ҳақида маълумотлар мавжуд. Этнографик адабиётларни таҳлил қилиш ва
ўрганиш шуни кўрсатадики, минг йиллар илгари минтақамизда миллий кураш анча
ривожланган бўлиб
,
у минтақанинг асосий спорт тури сифатида тан олиниб, жангчиларни
жанговар тайёргарлигини ошириш учун кундалик машқига айланган, ўсиб келаётган авлодни
жисмонан соғлом ва жанговар рухда тарбиялаш учун курашга кенг мурожаат қилинган.
Do'stlaringiz bilan baham: |
