XORAZM MA ’ MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM А SI – 12/2020 172 ҳам
инсон алоҳида қиёфага эга бўлиб, бу ерда дўстлар ёки ўта яқин
инсонлар бўлмайди. Раҳбар ва
ходимлар бир биридан субординация ва дистанция сақлайди. Бу ҳолатда саёҳатга чиқиш ҳам тўлақонли
эркинлик бермайди. Ортиқча стресс ва ўзидан қониқмаслик
саёҳат мазмунига салбий таъсир
кўрсатиши мумкин. Энг самарали гурух бу
ўзини тўлақонли тушунувчи гуруҳлар билан саёҳатга
чиқиш саёҳатнинг мазмунли ўтказишга ҳамда саёҳатдан қониқиш ҳосил қилишга ижобий таъсир
ўтказади. Биринчи гурух оилавий саёҳат асосан ички туризм доирасида тарихий
-
маданий туризм ва
эко туризм йўналишларида амалга оширилса, иккинчи гурух асосан эко туристик масканларга саёҳатга
чиқишади.
Учинчи гурух бошқа гурухларга нисбатан кўпроқ саёҳатга мойиллик билдирса
-
да, аммо бу
гуруҳ хоҳиш истакларига мос туристик масканлар барпо этишга ёки ташкил этишга минтақада
кам
эътибор қаратилмоқда.
Бундан ташқари туристик гуруҳга раҳбарлик қилиш ҳам алоҳида
психологик вазиятни ташкил
этиб, бу “туристик гурухни бошқариш психологияси” сифатида ўрганилади. Туристик гуруҳ раҳбари
муносабати гуруҳ аъзолари кайфиятига бевосита таъсир кўрсатиши мумкин. Шунинг учун ҳам гурух
раҳбари сайёҳлар хулқ
-
атворини ўрганиб чиқиши ва шундан келиб чиқиб муносабатда бўлиш лозим.
Туристик гурухдаги содир бўлган хар қандай салбий ҳолат сайёҳнинг келажак хаётига ҳамда мамлакат
ижобий қиёфасини шакллантиришига таъсирини ҳисобга олган ҳолда муносабатда бўлиш лозим.
Туризм одатий турмуш тарзидан қочиш мақсадида амалга оширилади ва инсонларнинг доимий
эҳтиёжларидан бирига айланиб улгурган. Аммо хар доим сайёҳ ўзи кутган тарзда натижага эришмайди.
Бунинг асосий сабаби туристик маршрутнинг зерикарли бўлиши, гид таржимоннинг ёки
экскурсоводнинг малака талабларининг пастлиги ҳам ўз таъсирини кўрсатиши мумкин. Шуни алоҳида
қайд этиш лозимки, биргина Фарғона вилоятида мавжуд туристик гуруҳларга раҳбарлик қилувчи
лицензияга эга гид таржимонлар бор йўғи 35 нафарни ташкил этади. Буларнинг ўртача ёши ҳам 50
ёшдан юқори бўлиб, халқаро туризм нормаларидан юқори ҳисобланади. Аслида бу туристик оқимга
салбий таъсир кўрсатувчи омил эканлигини унутмаслик лозим.
Туризм психологияси сайёҳларнинг экстремал вазиятларда ўзини тутиши жумладан, бошқа
иқлим шароитига мослашиш, кучли хис
-
туйғулар таъсири вақтида ўзини бошқара олиш, можароли
вазиятлар вужудга келганда муаммодан чиқиш учун қандай ечим топиш зарурлигини ҳамда инсонни
саёҳат давомида ўзини қайта кашф этиш масалалари ҳам туризм психология йўналишининг асосий
вазифаси ҳисобланади. Туризмнинг асосий мақсадларидан бири инсоннинг “мен”ни
шакллантиришдир. Бироқ туризм соҳасида сайёҳларнинг ўзига ўта ишониши салбий оқибатларни
келтириб чиқаради. Айниқса, экстремал вазиятларда ўзига юқори баҳо бериш натижасида саёҳат
қоидаларини бузилиши ва хаётга таҳдид пайдо бўлиш мумкин. Статистик маълумотлар шунингдек
,
сайёҳларда ўтказилган социологик тадқиқотлар натижаси шуни кўрсатмоқдаки, Фарғона водийси
аҳолиси бошқа туристик минтақаларга нисбатан қизиққон ва диний қарашларга
мойиллик юқорилиги
можароли вазиятларни келтириб чиқариши мумкин деган қараш
шаклланган. Натижада хориж
мамлакатлари сайёҳлик кампаниялари томонидан Фарғона водийсига ташриф буюрган сайёҳларни
огоҳлантириши ўзига хос фобия шаклланишига олиб келган. Бунинг оқибатида Фарғона водийсига
Ўзбекистонга ташриф буюраётган сайёҳларнинг бор йўғи 15 фоизи келмоқда. Асосий сайёҳлар оқими
нисбатан толерант қарашларга эга бўлган Тошкент, Самарқанд, Бухоро, Хоразм туристик
минтақаларига ташриф буюрмоқда.
Саёҳатни инсоннинг асосий эхтиёжи сифатида эътироф этилишини инобатга олсак, асосан
атроф
-
муҳитга бўлган қизиқиш натижасида вужудга келади.
Бундан ташқари ўзини
-
ўзи англаш,
хиссий алоқа ҳам туризмнинг асосий омиллари
ҳисобланади. Хиссий муносабатлар инсоннинг ички
яширин эхтиёжларидан бўлиб, бу тўғридан
-
тўғри намоён қилиш имкони мавжуд эмас. Ушбу
эхтиёжлар асосан саёҳат натижасида қондирилади. Туризм соҳасида сайёҳларнинг турли вазиятларда
стресс ҳолатига тушиши қўрқув, иссиқлик, заҳарланиш, турли хил травма олиши ҳам саёҳатдан
қониқмасликни келтириб чиқаради. Аммо хар бир сайёҳ кутилмаган вазиятга тайёр бўлиши лозим.
Бироқ, бунинг инсон саломатлигига салбий таъсирлари ёки ўзини тўлақонли намоён қила олмаслиги
мумкин.
Саёҳат инсонни жамоавий ишлашга ўргатади. Маълум мақсад аторофида бирлашиш
кўникмалари ривожлантиради. Шунинг учун ҳам туристик сафарлар кўпроқ ёшлар орасида тарғиб
қилиш мақсадга мувофиқдир. Бу ёшларни ташкилотчилик ва етакчилик қобилиятларини
шакллантиришда ҳамда
турли вазиятларга мослашувчанлик кўникмаларини ривожлантиради. Хар
қандай гурухда рахбар бўлиб, раҳбарда бошқарув маданияти қанчалик юқори бўлса, гуруҳда
зиддиятлар шунча кам бўлади. Гуруҳ раҳбари ўз навбатида икки турга бўлинади. Агар гурух раҳбарида
авторитаризм кучли бўлса, бу бошқа гуруҳ
аъзоларига салбий таъсир кўрсатади. Агар гурух рахбарида
демократик ва бағрикенглик тамойиллари кучли бўлса, бошқа гурух аъзолари билан ўзаро бамаслаҳат
иш олиб борса гурухда содир бўлиши мумкин бўлган турли зиддиятларни бартараф этишда катта
аҳамиятга эга бўлади [1].
Сайёҳлик агентликлари сайёҳларни хоҳиш истакларини инобатга олган холда тур маршрутларни
ташкил этиш мақсадга мувофиқдир. АҚШ тажрибаси шундан иборатки, мижозлар учун яратилган хар
қандай
қулайликлар
мамлакат туристик имиджини шакллантиришда муҳим аҳамиятга эга. Айни
вақтда шаҳар аҳолиси доимий стресс ҳолатида яшаши мегаполислардан олисга саёҳатга чиқиш
