Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

 
Педосфера хилма
-
хиллигига таъсир кўрсатувчи омиллар
 
Ўзбекистоннинг барча ҳудудлари
рўй берадиган ёки рўй беришга
мойиллиги бор ҳудудларнинг 
схематик харитасини тузиш (географиясини аниқлаш), шамол эрозиясига учраган тупроқларнинг 
мелиоратив ҳолатини, агрокимёвий, агрофизикавий хоссаларини мукаммал тадқиқ қилиш натижасида 
дефляцияга қарши махсус ташкилий ва агротехник тадбирларни 
- 
экин майдонларини кучли шамол 
эсадиган томонга кўндаланг равишда экиш, кўндаланг пайкалли бир далага беда ва ғўзани беда
-
ғўза
-
беда далаларда буғдой ва жавдардан тўсиқлар ташкил қилиш, эгатларни шамолга кўндаланг қилиб 
кесиш, қум тупроқларда кўзда жавдар экиб, апрель
ойида уни кўк массага қолдириб, эгат тубига чигит 
экиш каби ишлар яхши натижа бериши ва бу ўша ҳудуд учун хос бўлган тупроқ хилини сақлаб қолиш 
имконини яратади. Табиий педосфера хилма
-
хиллигини эрозия жараёнидан ташқари тоғ ҳудудларида 
тез
-
тез бўлиб турадиган сурилишлар, тупроқ кўчкилари ҳам батамом йўқолишга сабаб бўлиши 
мумкин. Бундай ҳодисалар Тошкент вилояти, Фарғона водийси, Туркистон ва Ҳисор тоғ олди 
текисликларида бўлиб туради. Педосферанинг хилма
-
хиллиги биргина экологик омиллар таъсирида 
эмас, балки инсоннинг аралашуви билан жойларда олиб бориладиган ишларга ҳам боғлиқ эканлиги 
кузатилди [5].
Тадқиқотларимиздан маълум бўлдики, педосфера хилма
-
хиллиги биргина экологик омиллар 
таъсирида эмас, балки инсоннинг аралашуви
билан жойларда олиб бориладиган геологик қидирув, 

---

XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI 
–
12/2020
33
текисликлардаги ер ости қазилмаларни топиш, катта магистраль
йўл қурилишлари, катта саноат 
корхоналарни барпо қилиш вақтида ҳам табиий тупроқ қоплами 
- 
педосфера бутунлай бузилади.
Бундай кенг миқёсдаги табиий офатлар ва техноген жараёнлар натижасида республикамизда бир 
неча минглаб гектар унумдор ерлар яроқсиз ҳолатга ўтиб, ўзларининг олдинги унумдорлик 
қобилиятини йўқотдилар. 
Бу ҳудудларда тупроқ қоплами хилма
-
хиллиги барбод бўлади. Бошқача айтганда, сув ва шамол 
эрозияси ҳамда сурилиш
-
кўчкилар жараёнида бир неча асрлар давомида ҳосил бўлган тупроқ қоплами 
(педосфера) йўқолади, уни айнан ўша даврдаги ҳолатини қайта тиклаш учун бир неча аср керак бўлади. 
Лекин янги ҳосил бўлган тупроқ қоплами олдинги ҳолатдаги тупроқларга нисбатан анча ёш ва шунга 
монанд ўзига хос хусусиятларга эга бўлади. Атроф муҳитни муҳофазаси ва биологик ресурс 
компонентларини шаклланишида ва бошқаришда педосфера экотизимларининг ўзаро узвий 
боғлиқлиги ва улар
орасидаги фарқ олиб борилган тадқиқотимизда яққол кўзга ташланди. 
Ўрганилаётган Чотқол биосфера қўриқхонаси ва Нурота ҳудудининг Оқтоғ ҳудудидаги тоғ 
педосферасининг хилма
-
хиллигини сақлаш бўйича олиб бориладиган тадбирлар бир
-
биридан 
сезиларли фарқланади
.