Xojirasulov odilbek «andijon viloyati sanoat chiqindilari muammosi»

64 

 

Hulosalar 

Viloyatda  foydali  qazilmalarni  qazib  chiqarish,  paxtachilik  shundayligicha 

xom ashyo sifatida metropoliyam joʻnatilar edi. 1907-yil yarim hunarmandchilikka 

asoslangan yogʻ zavodi qurildi. Dastlab bu zavod bir kecha-kunduzda 50 t chigitni 

qayta  ishlab,  8  t  ga  yaqin  yogʻ  chiqarar  edi.  1954  yilda  zavod  yogʻ-moy  k-tiga 

aylantirildi. 

1960—70 

yillarda 

Andijon 

shahrida 

„Elektrodvigatel“, 

„Elektroapparat“  kabi  yirik  korxonalar,  Marhamatda  esa  „Elektrotexnika“  zavodi 

qurildi. 1941 y. Andijon shahrida motorsozlik zavodi ishga tushirildi. Mustaqillik 

yillarida viloyat industriyasi oʻz yoʻnalishini oʻzgartirib, tubdan rivojlanmoqda. 

Foydalanish  muhlatini  o‘tab  bo‘lgan  bunday  plastmassa  mahsulotlariga 

“chiqindi”  sifatida  qarash,  ularni  erga  ko‘mish  yoki  yondirib  yuborish  –  atrof-

muhit  tarkibini  buzish  demakdir.  Bunday  materiallar  turli  xil  bakteriya  va 

mikroorganizmlar  ta’sirida  parchalanmaydi  va  zanglamaydi.  SHuning  uchun 

ularga  qayta  ishlov  berish  yo‘li  (presslash,  bosim  ostida  qoliplarga  quyish, 

ekstruziyalash) bilan sanoatning ko‘pgina   tarmoqlarida qo‘llash mumkin. 

Go‘ngdagi  organik  birikmalarning  parchalanishi  jarayonida  metan  (SH

4

) 

ajralib chiqadi va ftor gazi bilan birga ozon kobig‘ini emirtiruvchi birikmalar hosil 

qiladi. 

SHuni    alohida  ta’kidlash    kerakki,  hozirgi  paytda  qishloq  ho‘jaligi  sohasida 

o‘z  echimini  kutayotgan  bir  qator  muammolar  to‘planib  qolganligi  ko‘pchilikka 

ma’lum.  Bular  orasida  ichimlik  va  sizot  suvlarini  ifloslanishdan  muhofazalash, 

tuproqning  sho‘rlik  darajasini  kamaytirish,  tabiiy  zahiralaridan  unumli  foydalanib 

ekologik toza mo‘l-ko‘l mahsulotlar etishtirish, ekologik toza va arzon energiya va 

issiqlik  manbalarini  yaratish  va  ulardan  samarali  foydalanish,    ozon  qobig‘ini 

emirilishidan  saqlash  kabi  muammolar  birinchi  o‘rinda  turadi.  Bu  borada 

batafsilroq to‘xtalib o‘tamiz. 

Mintaqamizda bir yilda 8 oy quyoshli kunlar bo‘lib turishi Kuyosh nurlaridan 

samarali  foydalanish  imkonini  beradi.  Natijada  issiqlik  energiyasidan  unumli 

foydalanish, suv tayyorlash va mikrobiologik bazalarni yaratish ishlari minimumga 

etkaziladi. 

---

 

65 

 

Olib borilgan ilmiy-tadqiqot ishlari va rivojlangan mamlakatlar tajribalaridan 

kelib chiqqan holda quyidagi xulosalar chiqarish mumkin. 

1.  CHorvachilik,  cho‘chqachilik  va  parrandachilik  fermalarida  kundalik 

chiqindilarga  qayta  ishlov  berish  va  fiziologik  sharoitlarni  yaratish  yo‘li  bilan 

chorva mollari va parrandalarning kundalik og‘irligini 40% ga oshirish mumkin. 

2.  Biogumus  bilan  ishlov  berilgan  har  bir  gektar  er  sabzavot  va  poliz 

mahsulotlari unumdorligini 3-4 marotaba oshiradi. 

3.  Ishlov  berilgan  suyuq  yoki  yarim  quruq  go‘ngdan  sug‘orish  paytida 

foydalanilganda 

tuproqdagi 

g‘ovakliklar  kolemenatsiya  bo‘lib,  tuproq 

singdiruvchanligi  keskin  kamayadi.  Suv  ta’sirida  mineral  moddalarning  yuvilib 

ketishi oldi olinadi, tuproq eroziyasi to‘xtatiladi, o‘g‘itning ko‘p qismi o‘simliklar 

tomonidan o‘zlashtiriladi. 

4.  Go‘ng  tarkibidagi  kerakli  oziqabop  moddalar  (protein,  klechatkalar  va  b.) 

tuproqning unumdor qatlamini boyitadi, chunki ular tuproqdagi mikroorganizmlar 

uchun ham yashash joyi va ham ozuqa rolini o‘ynaydi. Mikroorganizmlar nafaqat 

tuproqda, balki biosferada global jarayonlarning kechishiga katta hissa qo‘shadi. 

5.  Go‘ng  bilan  ishlov  berilgan  erlardan  o‘stirib  olingan  yashil  o‘simliklar 

tarkibida  xo‘l  proteinning  miqdori  nihoyatda  ko‘p  (1,5-2%  atrofida)  bo‘ladi. 

Erning  sug‘orilgandan  keyin  azot  va  oqsilli  azotning  miqdori  1,5  marotabagacha 

oshadi.  Go‘ng  tarkibidagi  biogen  moddalar  mineral  o‘g‘itlarni  sarflash  imkonini 

yaratadi,  tuproqning  eroziyaga  uchrashishi  va  sizot  suvlarini  ifloslanishi  oldi 

olinadi. 

6.  Ishlov  berilgan  go‘ng  bilan  erni  o‘g‘itlash  tuproqning  yumshashiga, 

yoqilgini  sarflashiga  va  erlarni  haydash  (kultivatsiya  qilish,  shudgorlash)  paytida 

sarflanadigan  energiyalarni  tejashga  imkon  beradi.  Natijada  agregatlarni  iste’mol 

quvvati 2 barobar kamayadi. 

7.  Tuproq  eroziyaga  uchraganda  suv  tuprokdagi  eng  kerakli  moddalarni-

gumus  va  mineral  hamda  organik  o‘g‘itlarni  yuvib  ketadi.  Gumus  bilan 

o‘g‘itlangan  erlarning  shurlanish  darajasi  keskin  pasayib,  sho‘r  yuvish  ishlari 

kamayadi. 

---

 

66 

 

8.  Qishloq  xo‘jalik  sohasida  biogaz  (metanol)  qayta  tiklanuvchi  yoqilg‘i 

hisoblanadi.  Ammo  biogaz  texnologiyasining  amalga  joriy  etish  birdaniga 

iqtisodiy  daromad  keltirmaydi.  Er  unumdorligini  oshirish,  atrof-muhit 

ekologiyasini  yaxshilash,  arzon  va  etarli  bo‘lgan  chorvachilik  va  parrandachilik 

chiqindilariga  qayta  ishlov  berish  hisobiga  katta  iqtisodiy  daromad  ko‘rish 

mumkin. 

Xamma  chiqindilar  ikki  guruxga  bo‘linadi,  suyuq  va  qattik  chiqindilar. 

SHu ikki  guruxga  bo‘lingan  chiqindi-axlatlarni  yuq  qilish  uchun  xar  xil  tadbirlar 

qo‘llaniladi. 

1.Xojatxonadan olinadigan najas, siydik. 

2.CHo‘milishda,  xona  pollari  va  kirni  yuvganda  hosil  bo‘ladigan  chiqindi 

suvlar. 

3.Ho‘jalik, sanoat korxonalarni, molxonalarni chiqindi suvlari. 

Qattik chiqindilar: 

1.Uy chiqindi axlatlari. 

2.Ko‘cha suprindisi. 

3.Jamoa ovqatlanish korxonalarining axlatlari. 

4.Sanoat korxonalari, savdo ob’ektlarining tashlandiq axlatlari. 

5.Gung. 

6.Xayvonlarning  ulik  tanasi,gusht  ishlab  chikarish  korxonalarining 

chiqindilari. 

7.Qurilish axlatlari va boshkalar. 

SHunday  qilib,  yuqoridagi  aytilgan  masalalar  shuni  ko‘rsatadiki,  sovetlar 

davrida,  ayniqsa  keyingi  mustaqillik  yillarida  viloyatda  sanoat  taraqqiy  etdi, 

ayniqsa  avtomobil,  elektro-texnika,  irrigatsiya  va  meloratsiya  sanoat  jixozlari 

ishlab  chiqarish,  qishloq  xo‘jalik  mahsulotlarini  qayta  ishlovchi  sanoatlar,  yana 

aholini  ehtiyojini  qoplash  maqsadida,  keng  iste’mol  mollari  ishlab  chiqarish  va 

boshqa sanoatlar keng rivojlantirildi. 

Izlanishlar  shuni  ko‘rsatadiki,  yuqoridagi  aytilgan  sanoatlarni  rivojlantirish 

bilan  birga  yana  metalni  ham  talab  qiladigan,  mehnatni  ko‘p    talab  qilmaydigan 

---

 

67 

 

nozik va murakkab mashinasozlik va metalni qayta ishlaydigan sanoatlarni yanada 

rivojlantirish  taqozo  etadi.  CHunki  Andijon  viloyat  aholisi  va  mehnat  resurslari 

tig‘iz  va  zichdir  va  kelajakda  yana  ortadi.  YUqoridagi  aytilgan  sanoatlarni 

viloyatda  maqsadga  muvofiq  kelajakda  rivojlantirish  Andijon  viloyatining 

iqtisodiy-ijtimoiy qudrati yanada oshadi, buni bog‘liq axolining iqtisodiy hayotini 

yanada yaxshilanadi bu bir tamondan bo‘lsa, ikkinchi tomondan o‘sib borayotgan 

aholini va mehnat resurslarini ish bilan bandligini ma’lum darajada yaxshilaydi.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---