Xlorofitlar (Chlorophyta) tipi, Volvokssimonlar (Volvocida) sinfi

---

2-mavzu: 
Xlorofitlar (Chlorophyta) tipi,
Volvokssimonlar (Volvocida) sinfi,
kolonial xivchinlilar vakili Volvox sp.
(volvoks) ning tuzilishi va ko’payishi. 
Kinеtoplastidlar (Kinetoplastida) sinfi
vakillari: tripanosoma, lyambliya,
lеyshmaniya, trixomonaslarning
tuzilishi va ko’payishi. 

---

Slide master 
REJA 
1. Xlorofitlar (Chlorophyta) tipi, Volvokssimonlar (Volvocida) sinfi,
kolonial xivchinlilar vakili Volvox sp. (volvoks) ning tuzilishi va 
ko’payishi. 
1. Kinеtoplastidlar (Kinetoplastida) sinfi vakillari: tripanosoma,
lyambliya, lеyshmaniya, trixomonaslarning tuzilishi va 
ko’payishi. 

---

Kerakli jihozlar
: arik, hovuz suvlaridan olingan yoki 
laboratoriya sharoitida maxsus urchitilgan evglenalar qo‘lturasi, 
mikroskoplar, buyum va qoplag‘ich oynalar, tomizgichlar, 
qirqilgan filtr qog‘ozi bo‘lakchalari, yod eritmasi, evglena, 
seratsiumlarning tayyor mikropreparatlari va ularning tuzilishini 
aks ettiruvchi jadvallar (seratsiumning 4-5% li formalinda 
fiksatsiya qilingan materialdan foydalanish mumkin). 
Evglenalar chirigan organik moddalarga boy bo‘lgan ko‘lmak 
suvlarda, hovuzlarda va boshqa ifloslangan suvlarda yashaydi. 
Lekin ular orasida 
Euglena acus, E. spirogyra 
kabi turlari ham 
uchrashi mumkin. Evglenaning tanasi duksimon, keyingi uchi 
o‘tkirlashgan bo‘ladi. Sitoplazmasi endoplazma va ektoplazmadan 
iborat bo‘lib uning usti yupqa elastik parda-pellikula bilan 
qoplangan. Shuning uchun ham evglenaning shakli nisbatan 
o‘zgarmasdir. Lekin harakatlanish paytida shakli o‘zgarib, hatto u 
dumaloqlanishi ham mumkin. Tanasining oldingi uchida bitta 
xivchini bor, u harakatlanish organoidir. Uning asosida esa 
harakatni boshqaruvchi bazal tanacha joylashgan. Unga yaqin 
joyda yorug‘likni sezadigan, ya’ni qizil dog‘simon "
ko‘zcha
" 
stigmani ko‘rish mumkin. 

---

Evglena sitoplazmasining asosiy organoidlaridan yana bittasi 
qisqaruvchi vakuola bo‘lib, uning atrofida bir nechta yig‘uvchi 
vakuolachalar mavjud. Vakuola qisqargan paytda suv, qoldiq 
moddalar uning tashqi muhit bilan tutashgan rezervuariga o‘tadi va 
tashqariga chiqariladi. Evglenaning tanasida xlorofill donachalariga 
ega bo‘lgan 
xromatoforlar
bor. Shuning uchun ham ular 
o‘simliklar singari fotosintez yo‘li bilan oziqlanadi. U yorug‘lik 
ta’sirida karbonat angidrid gazi va suvdan uglevodlarni sintez 
qiluvchi ao‘totrof organizmdir. Bu jarayonda hujayrada ehtiyoj 
ozuqa modda paramil (tarkibi o‘simlik kraxmaliga yaqin) 
to‘planadi. Lekin evglena korongi joyda saqlansa, rangsizlanadi va 
pellikulasi orqali suvda erigan organiq moddalarni shimib, saprofit 
ovqatlanishga o‘tadi. Ayrim evglenalarning ikki xil ao‘totrof va 
geterotrof oziqlanishi isbotlangan. Ular bir vaqtning uzida ham 
fatosintez, ham saprofit yo‘li bilan oziqlanadilar. Bu aralash yoki 
miksotrof ovqatlanish deyiladi. Evglena sitoplazmasida bitta yadro 
bo‘lib, u tananing keyingi uchiga yaqin joylashadi. 

---

Yashil evglena(Euglena viridis)
1-xivchin; 2-xivchin tubidagi 
rezervuar; 3-ko’zcha (stigma);
4-qisqaruvchi vakuola;
5-xromatoforlar; 6-yadro 

---

Fitomonadlar /Phytomonadina/ turkumi 
Volvoks /Volvox globator/ ning tuzilishi. 
Bular partenogonidiyalar yoki "ko‘payuvchi vegetativ hujayralar" dir. Bular
somatik hujayralarga nisbatan 4-5 marta yirik va ozuqa moddaga boy 
bo‘ladi. Partenogonidiyalar asosan koloniyaning orqa ko‘tbida joylashib. 
Protoplazmatik ipchalar yordamida o‘zaro bog‘lanmasdan, atrofdagi 
somatik hujayralar bilan bog‘langandir. Ularda xech qanday organoidlar 
bo‘lmaydi, faqat ko‘payish uchun xizmat qiladi. Har bir volvoks 
koloniyasining taraqqiyoti ana shu partenogonidiyaning maydalanishidan 
boshlanadi. Bunda partenogonidiyaning shar ichidagi shilimshiq moddaga 
cho‘kadi va ko‘p hujayrali hayvonlarning urug‘langan tuxum hujayrasining 
maydalanishi singari maydalana boshlaydi. Oldin 2 ga, 4 ga, 8 ga, 16 ga, 
32 ga 64 ga bo‘linadi va nihoyat bo‘linish koloniyadagi hujayralarning 
soniga barvar blastomerlar hosil bulguncha davom etadi. Masalan, V.aureus 
uchun 9-10 marta, V.globator uchun esa 15 marta maydalanish kifoyadir. 
Natijada "ona" koloniyaning ichida bir necha yosh "kiz" koloniyalar 
rivojlanadi. Keyinchalik ularda volvoksning yangi koloniyasi hosil bo‘ladi. 
Bunday rivojlanayotgan koloniya blasto‘laga o‘xshash shaklga egadir. 

---

Volvoks koloniyasining 
umumiy ko’rinishi 
(Volvox globator)
1- volvoks qiz koloniyali; 
2-makro gameta;
3-mikro gameta; 4-zigota