|
XIV-XV
asrlarda
Angliya tarixiga
xos bo’lmagan
so’z.
Movit
Sali
haqiqati.
Feodal
Parlament
Konung
Ritsar
86
kech va kechadan iborat bo’lgan. Oila tushnchasi ham deyarli hech qanday ahamiyat
kasb etmagan. Inson hayoti faqat yil fasllarining: qish, bahor, yoz va kuzning
almashinuvi bilan belgilangan. Ayni paytda aholi tomonidan an’analar, urf-odatlar va
udumlarning bajarilishiga qat’iyan rioya qilingan. Insonning o’rtacha umri uzoq
bo’lmasdan, odamlar 40 yoshdan so’ng qari hisoblangan. Bolalar o’limi ko’p bo’lgan.
Shaharlar va savdoning rivojlanishi bilan odamlarda dunyoni ko’rish imkoniyati
tug’iladi. Salb yurushlari esa Yevropaliklar uchun dunyoga darcha ochadi. Sayohatchilar
uzoq mamlakatlarda yashovchi xalqlarning urf-odatlari va madaniyatlari haqida qiziqarli
ma’lumotlar olibb kela boshlaydilar. Ulardan biri Venetsiyalik savdogar va sayyoh
Marko Polo edi. O’zining “Marko Polo kitobi”da sayyoh Uzoq Sharq va Xitoyda 1271-
1295-yillar davomida ko’rgan-kechirganlarini tasvirlaydi.
Maorifning taraqqoiyoti. O’rta asr maktablari antik davr an’analari davomchisi bo’lgan.
Uning asosi avvalgidek “Yetti erkin san’at” deb atalgan boshlang’ich maktabda
gramatika, falsafa asoslari va ritorika o’rganilgan. Yuqori bosqichda arifmetika,
matematika, musiqa, geometriya va astranomiyadan bilim berilgan. G’arbiy Yevropa
madaniyati
XII-XIII
asrlardan
yuksala
boshlaydi.
Shaharlarning
yuksalishi,
hunarmandchilik va savdoning rivojlanishi, Vizantiya va Arab xalifaligi madaniyatlari
bilan tanishuv Yevropaliklar dunyoqarashi, bilim doirasini kengaytiradi. Shaharlarda
xususiy va shahar kengashlari boshqaruvidagi maktablar soni oshib boradi. Bunday
maktab o’quvchilari dunyoviy bilimlarni cherkov maktablaridagiga nisbatan kengroq va
chuqurroq olishgan. XII asrdan yirik shaharlarda dastlabki oily mktablar-universitetlar
ochila boshlandi. Jumladan, Bolonya va Parijda ilk universitetlar tashkil topib, ular o’z
davri uchun yuksak ma’lumot berishgan. Eng yirik universitet Parijda edi. Uning
asoschisi qirol xonadoni ruhoniysi Rober de Sorbon bo’lgan. Qiroldan maxsus yorliq
olgan universitetlar to’la mustaqil bo’lganlar.
87
XIII-XV asrlarda Yeropaning deyarli barcha mamlakatlari o’z universitetlariga ega
bo’lishadi. Ularni papa va yepiskoplar, imperator va qirollar, knyazlar va shaharlar
tashkil etgan. Angliyaning eng keksa universitetlari Oksford va Kembridj bo’lgan.
Manbalarda yozilishicha Kembridj universiteti Fransiyadan kelgan to’rtta o’qituvchi
tomonidan dastlab oddiy bostirmada tashkil qilingan. Italiyada Bolonyadan tashqari,
Neapol universiteti bo’lib, unga Fridrix II asos solgan. Salamanka Ispaniyadagi eng
e’tiborli universitet edi. Muqaddas Rim imperiyasidagi ilk universitet Chexiyada-Praga
(1348-yil), so’ng Avstriyada-Vena (1365-yil) va nihoyat, Germaniyaning o’zida
Geydelberg, Kyoln va Erfurtda ochiladi. Polshaning birinchi universiteti Krakovda,
1364-yilda tashkil topgan.
Magistr va shkolyarlar hamjamiyatlari. Universitet bu o’qituvchi va o’quvchlar
jamiyatidir. U ko’p jihatdan o’rta asr sexlarini eslatadi. Sexni ustalar boshqargani
singari universitetni o’qituvchilar-magistrlar boshqarishgan. Universitetlar ko’plab
imtiyozlarga ega bo’lgan va mahalliy hukmdorlarga bo’ysunmagan. Agar ular bilan
mojaro chiqib hal etilishi qiyin bo’lsa, magistr va shkolyarlar (talaba) boshqa joyga
ketardilar. Ko’p hollarda ulardan uzr so’rab qaytishlarini iltimos qilishgan: sababi bu
davrda o’z universiteti bo’lishi har qanday shahar uchun sharaf hisoblangan.
Taniqli o’qituvchilar ma’ruzalariga shkolyarlar Yevropaning turli burchaklaridan
kelishgan. Ba’zida, Parijda 30 minggacha talaba baravariga to’plangan. Talabalar hayoti
bir xil tabaqaga mansub shkolyarlar jamoalari birlashmalari tomonidan boshqarilgan.
Omodli talabalar hozirgi yotoqxonalarga o’xshash kollegiyalarda joylashishga
muvaffaq bo’lardilar. Eng qadimgi Parij kollegiyalaridan biri-Sorbonning nomi
keyinchalik butun universitetga o’tadi. Angliya va Fransiyada kollegiyalar yangi o’quv
muassasalari-kollejlarga asos bo’ladi.
88
O’qitish fakultetlarda olib borilgan, ularning har birini dekan boshqargan.
Hamjamiyat tepasida esa-saylangan rektor yoki hokimiyat tomonidan tayinlangan
kansler turgan. Parij universitetida to’rtta: biri quyi-tayyorlov va uchtasi oily fakultet
bo’lgan. Quyi fakultetda yetti erkin san’at o’rgatilgan.
San’at lotinchada “artes” deyilgan, shuning uchun fakultetni artislik uning
talabalarini artistlar deyishgan. Albatta, bu artistlarning teatrga umuman dahli
bo’lmagan. San’at fakultetida bir necha yil tahsil olgan shkolyar birinchi ilmiy daraja
bakalavrga imtihon topshirib ko’rishi mumkin edi. Bakalavr nimasi bilandir xalfani
eslatar edi: u o’qishni davom ettirar, bir paytning o’zida o’zi ham o’qita boshlardi.
Artistlik fakultetida o’qishni to’liq yakunlagan bakalavr nisbatan murakkab-erkin
san’atlar magistri unvoniga imtihon topshirishi mumkin edi.
Faqat magistrlar Parij universitetining uch oliy fakulteti: ilohiyot, huquqshunoslik yoki
tibbiyotda o’qishlari mumkin edi. Ularning har birida yana bakalavrlikdan boshlab,
hamma bosqichdan o’tgach, oily daraja-doktorlik unvonini olishi mumkin edi.
Qisqacha ma’lumotdan so’ng:
-proektor yordamida “rasmlar ko’rsatiladi;
-har bir band guruhlararo tahlil qilinadi;
-tahlil bo’yicha savol tashlanadi;
-har bir davr bo`yicha bahs o’tkziladi (ushbu sinov umumiy sinf bo’yicha o’tkaziladi):
Shundan so’ng, sinfdagi o’quvchilar (3 guruh) bo’linib
-madaniyat,
Do'stlaringiz bilan baham: | 
