Xix asr oxiri—xx asr boshlarida Rossiyaning tashqi siyosati Chor Rossiyasi mustamlakachi davlat

O`rta Osiyo masalasida qarama- qarshiliklar

70-yillarda rus hukumati bilan ingliz hukumati o`rtasida o`rta Osiyodagi ta'sir doiralarini aniqlash uchun muzokaralar boshlandi va u 1873- yil bitim tuzish bilan yakunlandi. Unga ko`ra, Rossiya Afg`onistonni o`z ta'siridan tashqari deb tan oldi. Angliya esa Xivaga da'vo qilmaydigan bo`ldi.

1878- yilda Angliya Afg`onistonga qarshi bosqinchilik harakatlarini boshladi. Biroq afg`on xalqi ingliz bosqinchilariga qarshi qo`zg`olon ko`tardi. Bunday qulay imkoniyatdan foydalangan Turkiston general-gubernatori N. Kaufman 1856- yildan Toshkent shahrida yashab kelayotgan hamda rus hukumati qaromog`ida bo`lgan Sheralixonning Jiyani Abdurahmonni Afg`onistonga jo`natdi. 1880- yilda Abdurahmon boshchiligidagi qo`zg`olonchilar inglizlar ustidan g`alaba qozondilar. Ingliz hukumati Abdurahmonni Afg`oniston amiri deb tan olishga majbur bo`ldi. O`zining strategik maqsadiga erishgan Rossiya hozirgi Turkmaniston hududlarini bosib olish uchun kirishdi. 1880- yili iyul oyida Rossiya qo`shinlari general Skobelev boshchiligida yurish boshladi. 1881- yil yanvardagi shiddatli janglardan keyin Ko`ktepa qaPasi chor qo`shinlari tomonidan qo`lga kiritildi. Turkman qabilalari o`rtasidagi o`zaro kelishmovchiliklar ularning yagona kuch sifatida chor qo`shinlariga qarshi birlashib kurashishiga imkon bermadi.

1881- yil 9- dekabrda Tehronda Rossiya va Eron o`rtasida forsturkman chegarasi to`g`risidagi maxfiy bitim imzolandi. Unda Rossiya tarkibiga yangidan kiritilgan hudud chegaralari aniqlandi. Bu hududlar hozirda ham Turkmaniston va Eron chegaralari bo`lib hisoblanadi. Shu yili Rossiya va Xitoy chegara chizig`ini o`tkazish bo`yicha shartnoma imzoladilar.

1884- yil Rossiya Marini egallab, Kushkaga chiqdi. 1885- yili 26martda Kushkani bosib olib, asosiy punkt—Hirot va Qandahorni qo`lga kiritdi. Shundan so`ng Angliya va Rossiya o`rtasida Afg`onistonning taqdiri va uning chegarasini belgilash masalasi kun tartibiga qo`yildi. 1891- yili Rossiyaning tasarrufiga kirgan o`rta Osiyo hududi va Afg`oniston o`rtasidagi chegara Pomirdan o`tkazildi.