Xix asr ikkinchi yarmi XX asr boshlarida aqsh

Panamerika ittifoqi

1910- yilda Buenos-Ayresda o`tkazilgan IV Panamerika konferensiyasida Amerika Respublikalari ittifoqi tashkiloti Panamerika ittifoqi deb nomlandi va AQSh manfaati uchun niqob bo`ldi. 1912- yilda Prezident Taft «dollar diplomatiyasi» siyosatini e'lon qildi. Bu siyosat asosan iqtisodi nochor bo`lgan Lotin Amerikasi davlatlariga nisbatan qo`llana boshlandi. «Yordam berish» niqobi ostida sotib olish, davlat to`ntarishlari uyushtirish oddiy holga aylanib qoldi.

Lotin Amerikasi davlatlarini o`ziga bo`ysundirish uchun boshqa davlatlarga qarshi kurashda AQSh «Monro doktrinasi»ga tayanib ish olib bordi. Bu doktrinani Teodor Ruzvelt AQSh manfaatlariga moslab talqin etdi. Unga ko`ra Amerika mamlakatlaridan birontasida tartibsizliklar doimiy tus olgan taqdirda» xalqaro politsiya rolini bajarish AQShning burchi» bo`lishi kerak edi. Shu tariqa «yo'g`on kaltak» atamasi vujudga keldi. «Yo`g`on kaltak» siyosati AQShni «G'arbiy yarim sharning politsiyasiga» aylantirdi.

«Ochiq eshiklar va teng imkoniyatlar» doktrinasi

AQSh XX asr boshlarida Xitoyga ekspansiya qilishni kuchaytirib yubordi. Biroq, boshqa davlatlar Xitoyni o`z ta'sir doiralariga taqsimlab olganlari sababli AQSh uchun o`z tovarlarini shu «ta'sir doiralari»ga olib kirishga, so`ngra o`zining tanho hukmronligini o`rnatishga imkon beradigan doktrina topish zarur bo`lib qoldi. 1899- yil sentabrda AQSh davlat kotibi Xey Angliya, Germaniya, Rossiya, Yaponiya, Fransiya va Italiyaga ayni bir mazmunda nota (Xey doktrinasi) yubordi. Bunda «Ochiq eshiklar va teng imkoniyatlar» doktrinasi o`z ifodasini topdi.

AQSh Xitoydagi mavjud «ta'sir doiralari»ni tan olishdan voz kechmadi, lekin Amerika tovarlari uchun shu «ta'sir doiralar»ni ochiq qilib qo`yishni, ya'ni savdo-sotiq erkinligini va «teng imkoniyatlar» siyosatini saqlab qolishni talab qildi. Unga ko`ra biror-bir davlat Xitoyda savdo qilish uchun hech qanday imtiyoz olmasligi zarur edi. AQSh bu imtiyozlarni Amerika kapitalining Xitoyga suqulib kirishiga va Osiyoda o`zining cheksiz hukmronligini o`rnatish rejalari amalga oshirilishiga g`ov deb hisoblardi.

Prezident V. Vilson tashqi siyosatda o`zining yaqin o`tmishdoshlari qatori AQShning dunyoda eng qudratli ta'siiga ega bo`lishi uchun kurashdi. Chunonchi, u bunday deb yozgan edi: «Yangi davr arafasida turibmiz. Bu davrda biz amerikaliklar dunyoni boshqarishimiz kerak».

Ha, tez orada shunday bo`ldi, ham. Birinchi jahon urushi AQSh maqsadlarining ro`yobga chiqishiga imkon yaratdi.